Ijtimiy-gumonitar fanlar

2.3.Dehlisultonligidaijtimoiy-iqtisodiytaraqqiyot.
Musulmon istilochilariHindistonnizabtetib, u yerdao'zhukminio'rnatishdi. Dehqonlarbilanfeodallaro'rtasidagimunosabatlarbirozo'zgarganiniinobatgaolmagandaahvoleskiligichaqolaverdi. Birinchinavbatdadavlatningyergaegaligikuchaydi. Xalqqahukmo'tkazishdako'psonliarmiyadanfoydalanildi. Davlatyerlariikkiturgabo'linardi - xoljavaiqta. Bu yerlardantushgansoliqdaromadiningasosiyqisminisultonningo'zi, qolganqismiesasaroyayonlari - zodagonlar, mansabdorlargapulyokinaturaholidaberilardi, o'rmonvayaylovlarningayrimlari¹⁷ham davlatqaramog'idaedi. Dehli saltanatida (ayniqsaFeruzTug'loqpaytida) sultongaqarashlixo'jaliklardaqullardanhamfoydalanilaredi. Iqtaharbiyboshliqlargaxizmatburchinio'tashevazigaberilardi. Bundayyeregalariiqtadoryokimuqtadebatalardi. Ammovaqto'tishibilaniqtayerlarimulkyokiin'omnomibilanfeodalyeregaligigaaylanishimumkinedi. Iqtadorlaryig'ilgansoliqlarningmo'mayginaqisminidavlatxazinasigatopshirardilar. Soliqlarnaturayokipulshaklidato'planardi. Yig'ilgansoliqlarningbirqismiiqtadorgavaungayollanganaskarlargategardiDehlisaltanatidayanabirturdagixususiyyeregaligi - vaqf ham mavjudedi. Bunga birinchigaldamachitvamadrasalar, muqaddasqadamjolarkirardi. Nihoyat, yergaegalikningyanabirshaklimulk deb atalib, ularshayxlar, musulmonulamolari, din peshvolari, shoirlar, ayrimamaldorlarvasavdogarlargaberilardi. Dehlisaltanatidavridauninghududidahinduzamindorlari, jumladanrajrutlarningyerlario'zegalaridaqoldirildi. Vaqto'tishibilanxolisayerlarikeskinqisqardi, shartliravishdaberilganyerlar, ya'niiqtaustidandavlatnazoratiasta- sekinsusaydi. XV asrgakelibiqtain'omga, ya'nixususiyyeregaligigaaylanaboshladi. XVI asrdadavlatboshqarishtizimidagitanazzulvafeodallarningo'zboshimchaligioqibatidaqishloqaholisiningahvolibattarbo'ldi. Dehqonlarningekinmaydonlariningochilishiochiq-oydinko'rsatadi. O'lkadayangi- yangiqishloqlarpaydobo'ldi. Quntbilanyergaishlovberishdavometdi. Haydalganyerlarningko'pisug'orilmaydiganbòlganisababidanulardanolinadiganhosilmussonyomg'irgaboģliqedi.Dehlihukmdorlarısug'oriladiganyerlarmaydoninikengaytirishchoralariniko'rardi. Masalan, DehliatrofidakattasuvomborlariHovuzi Shamsi vaHovuziXosqurildi. Bu hovuzlarkattaligibilano'zvaqtida Amir Temurni lol qoldirganedi: uningbirqirg'og'idanotilgankamono'qiro'parasidagiqirg'oqqayetibbormasedi. Feruzshoh Satlej va Jamna daryolarivohasidauzunligi 180-200 km keladigankanallarqurib, yirikyermaydonlarigasuvchiqardi. Bir qatorviloyatlarda, jumladan Sind, Duobdaekinlardan. biryilda 2 martahosilko'tarishgan. Kuzgihosil¹⁸(harif) yig'ibolinganvataxminanikkioydankeyinbahorgihosil (rabi)niyig'ibolishardi. Asosiy don ekinlaridanbo'lgangurunchdanbiryilda 3 martahosilolishmumkinedi. Hindistondagurunchning 21 navimavjudbo'lgan. Shuningdek, buo'lkadabug'doy, arpa, no'xat, 110 mosh kabibahordayetiladigandonlarkengtarqalganedi. Polizekinlaridanqovoq, sabzi, piyoz, tarvuz, qovun, bodring, mevadaraxtlaridanapelsinningbirnechanavi, mango, anorningshirinvanordonxillaribo'lardi. Uzumning 7 turiyetishtirilardi. Bundantashqarishaftoli, qizilvaoq tut, limon, mandarin vaboshqamevalar ham kengtarqalganedi. ShimoliyvaShimoliy-G'arbiyHindistondatexnikaekinlaridankunjut, tamaki, shakarqamishiyetishtirilardi. O'rtaasrlarda hind hunarmandlariningmahsulotlaridanshoyivaipakmatolar, gilamlartayyorlangan. Kasb-hunariqtisodningasosiyko'rinishibo'lib, ishlabchiqarishgaaloqadorhammajarayonlarnihunarmandmustaqilyokioilaa'zolariningyordamidabajararedi. Tarixiymanbalargaqaraganda, Dehlisaltanatidahunarmandlarsoniko'paygan, ko'proqtikuvchilar, qurol-aslahaustalari, misgarlarvaboshqalarmavjudedi. Shahar hunarmandlario'zlaritayyorlaganbuyumlarinio'zjoyidayokibozorgaolibchiqibsotardilar. Shuningdek, tosh yonuvchi, g'ishtteruvchivaquruvchiliksohalarikengtarqalganedi.Dehlisultonlarisaroyayonlariehtiyojlariuchunvaqti-vaqtibilanyirikhunarmandlarustaxonalarinitashkiletibturishardi, ularnikorxonalar deb atashardi. Chunonchi, Aloviddinkorxonalarida 17 minghunarmandva 7 mingquruvchixazinahisobidanta'minlanganholdaishlagan. Muhammad Tug' loqkorxonalaridato'quvchilarningo'zi 4 mingkishinitashkiletardi. BoburiylarHindistonniegallagach, mamlakatningmusulmonSharqibilansavdoaloqalarikengaydi. Dehlisultonlarigategishlitangalarnafaqat Eron yoki O'rtaOsiyo, balki Volga bo'yida ham topilgan. Dehlidavlatiarmiyasiningasosiotliqaskarlardaniboratbo'lganiboisotlarniHindistongaolibkelibsotish hind importiningmuhimmanbaigaaylandi. Hindistondayaylovlarningkamligisababidan u yerdaumumanotlarboqibko'paytirilmasdi. Biroqtezoradamo'g'ullarningEronvaO'rtaOsiyogakelishivashaharlarnivayronqilishi hind karvonsavdosiningpasayishigaolibkeldi. Dehlisaltanatiningqadimdanyirikdengizsavdoyo'lidajoylashganivaDekanportlarigachiqishimkoniyatikatta aha miyatgaegaedi. Hindistonip-gazlama, shoyi, oliysifatlimatolar, qurol-aslahalar, zeb-ziynatlar, oltin, kumushvamisdanyasalganasbob-anjomlar, uy-ro'zg'oridishlarinichetgachiqarardi. Qulsavdosioddiyholedi. O'rtaOsiyovaErondanasirolinganlarniHindistongahaydabkelibsotishardi. Shuningdek, hind rojalari ham qo'lostidagibechoraholodamlarniqullargaaylantirib, ularniasosanuyxizmatkorlarisifatidaishlatishardi.

Xulosa
Mavzudan shuni xulosa qilamizki, Manbalarni o'rganish jarayonida muallif ushbu asarlarni tanqid qilishni maqsad qilgan, chunki ulardagi ma'lumotlar har doim ham haqiqatga mos kelmaydi yoki hind madaniyatiga yot mualliflar tomonidan noto'g'ri talqin qilinadi. Shuning uchun arab va turklar haqidagi ma'lumotlarining manbasini, ular haqida yozgan maqsadlarini, qadimgi nemislar hayotini baholashda mualliflarning o'z dunyoqarashining ta'sirini aniqlash juda muhimdir. Bundan tashqari, ishning maqsadi hindlarning boshqaruvini o'rganish, uning asosiy tarmoqlarini, mehnat taqsimoti qanday printsip bo'yicha amalga oshirilganligini, savdoning mavjudligi yoki yo'qligini aniqlashdir. Ushbu mavzuning tarixshunosligi haqida gapiradigan bo'lsak, ikkitasining hissasi katta mashhur odamlar u o'sha davr haqida ajoyib bilimlarga hissa qo'shgan.
Hindistonhududidabirinchidavlatlarmiloddanavvalgi 11-ming yillikdavujudgakelgan. Gang vodiysidavajanubiyvajanubi-g'arbiytomondanungatutashhududlarda. Bu davrdanboshlabqabilaboshqaruviorganlariasta-sekindavlatorganlarigaaylandi. Davlatboshqaruvidaengyuqorilavozimlarniegallashquldorzodagonlarningimtiyoziedi. Shohningmunajjimvamaslahatchisibo'lganqirollikruhoniysi (purohita) toboramuhimahamiyatkasbetmoqda. Qabilaotryadiasta-sekinboshliq (senani, senapati) boshchiligidagidoimiyqoʻshingaaylandi.
Hindistontarixidaalohidao'rinniMagadiya-Mauriyadavri (miloddanavvalgi IV-III asrlar) egallaydi, bu (Hindistontarixidabirinchimarta) birlashgandavlatningyaratilishibilanajralibturadi. Hind tsivilizatsiyasimiloddanavvalgi 2500-yillarda Hind vodiysidapaydobo'lgan. yuqoridarajadarivojlanganshaharmadaniyatirivojlangan, mashhurshaharlar, qaysi Mohenjo-Daro, Harappa va Lothal. beri III mingyillik Miloddanavvalgi. tsivilizatsiya - agar sivilizatsiyanisbatankattahududdagiuyushganboshqaruvtizimisifatidatushunilsa - Hind vodiysidarivojlanaboshladi.Xulasashukiqadimgihindistonarablarnikiribkelishimusulmondininirivojlanishiga ham olibkelgan.Musulmondiniarabhujumlarinatijasidarivojlanganlekinbudingao’tishmajburiyhisoblanmaganchunkiqadimdanmalumkidingaetiqotqilish har birinsonuzigabog’liqbo’lgan.dehlisultonligituzilibmadaniyhayotiqtisodiyotancharivojlangan.