Ijtimiy-gumonitar fanlar

MadaniyatningravnaqtopishiGupta davlatidavridaarxitiktura, ayniqsaibodatxonavasaroylarqurilishigaalohidae'tiborberildi. Ammo madaniyatyodgorliklariturlihujumlaroqibatidavayronqilingan, yo'qotilgan. Ayrimmadaniyyodgorliklarninghozirgachayetibkelganba'zibirbinolargaqarabularningjudamohirlikbilanqurilganligigaishonchhosilqilishmumkin. Masalan: baxaybatyaxlittoshlarningichinigor - gorqiliboyibishlanganEllaravaAlantaibotxonalario'shandayqurilishlarjumlasidandir .Ibodatxonalarichidaqadimiy hind vabuddaafsonalaridanolibishlanganhaykallarbenihoyako'pbo'lib, bulardakishilarningfiguralariifodaetilgan. Bu figuralaro'ziniggo'zalligivaulug'vorligibilankattataassurotqoldiradi. Gupta davridarassomlarvaustalarmetalgapardozberishningyuksakmahoratiniegallaganlar. Er.av. IV asrningoxiriva V asrboshlaridaquymatemirdanishlanganudtunhozirgaqadaryaxshisaqlangan.Gupta davrida fan taraqqiyotigakattae'tiborberildi. Bir qancha hind munajjimlari (astranomlari) nomibutundunyogamashhuredi. Bularorasida V-VI asrlardayashagan, grekfanivaastronomiyasibilantanishbo'lganAryabxata, VaraxamixiravaBraxmaguptaayniqsa mashhurdir. Hindistondabudavrdatabobatilmi, giyohbilandavolashrivojtopganedi. Adabiyot, poeziya, drama yuksakdarajadarivojlandi. IV asningoxiriva V asrning I-yarmidageniol hind shoiriKalidasiningasrlarikattaahamiyatgaegabo'ldi. Kalidasiayniqsa "Alqishlangan Shakuntala" dramasi dong qozondi. Bu asaridanihoyatdanazokatlivashubilanbirvaqtdao'zyo'lidauchraganogirmashaqqatlito'siqlarniyengaolganjo'shqinjasoratlioddiy hind ayoliningajoyibobraziberilgan. Bu asarGarbiy Yevropaga1789 yildama'lumma'lumbo'lishibilanoqqadimiy hind adabiyotiganisbatdankatta.qiziqishuygotdi. Shundayqilib, Hind madaniyatiningtaraqqiyotinafaqatOsiyodavlatlarida, balkiGarbiyYevropamadaniyatitaraqqiyotigama'lumdarajadaijobiyta'sirko'rsatdi.
Hind dinastiyasining evalyutsiyasiGupta zamonidahindlarninghukumrondinibiraxmanizmbo'lib, bu din uchta asosiyxudo -Braxma, -Vishnu -Shiva vaboshqako'pxudolar ham bordeyishadi. Bu xudolartabiatkuchlariningbarchaturli - tuman forma vako'rinishlariningifodasiedi ,odamlar ,hayvonlar, o'simliklar,harxiljonsiznarsalar - sanamlarvahokazolarilohiylashtirilaredi. Braxmanizmichidaalohidabir din - buddizm ham paydobo'lib, ko'pixlosmandlariniorttirdi .Bu din eramizdanoldingi V asrdayoqpaydobo'lganedi.Gupta podsholiginingko'pibuddizmgahomiylikqildi. Ammo oxiroqibatda, braxmanizmbuddizmustidangalabaqozondi. Lekin u yangiko'rinishda - Hinduizmfaoliyatko'rsatdi. Buddizmdagiayrimqoidalarsaqlanibqolindi. BuddizmdiniHindistontashqarisida - Xitoyda, Hindi-XitoydaIndoneziya, shuningdekMo'g’ulistonda, TebetdavaqismanO'rtaOsiyoda (Turkistonda) kengtarqaldi, Hindistondabuddisshlar oz edi.IV- asrboshlaridaHindistonbirnechao`nlabmaydavayirikroqdavlatlardaniboratbo`lib, budavlatlartepasidakichik-kichikpodsholar- rojalarturaredi, ularhukmrontabaqalargabrahmanlartabaqasiga (kohinlarga) vakshatriylartabaqasiga (harbiyzodagonlarga) suyanaredi. 320- yildashimoliyHindistonningrojalaridanbiriChandraguptaI- (320- 340) atrofidagipodsholarnitor-morqilib, Gangdaryosibo`yidakattabirdavlattuzdi, budavlatGuptadebatalib, VIasrningboshlarigachayashadi. (Guptalar sulolasi; Chandragupta I(320-340),Samudragupta(340-380),Chandragupta II Vikramaditya(380-414),Kumaragupta I(414-455),Skandagupta(455-470),Kumaragupta II(470-475),Budxagupta(475-500),Vaynyagupta(500-515),Narasimxagupta(515-530),Kumaragupta III(530-540).Vishnugupta(540-550).Chandraguptaning vorislari Samudragupta (340-380) va Chandragupta II (380-414) o`zlarining ³istilochilik yurishlari bilan mashhur edilar. Gupta davlati - Gang daryosining ⁴quyi oqimini, Dekan yassi tog`larining bir qismidan to Narbad daryosigacha bo`lgan joylarni o`z ichiga olar edi. Gupta davlatining poytaxti Pataliputra shahri edi. Gupta davrida Hindistonning ijtimoiy tuzumi asosan quldorlik xarakterida edi. Qullardan turli irrigatsiya va qurilish ishlarida foydalanilardi. Qullar bozori bor edi, bu yerga qullar nafaqat Osiyodan, Afrikadan ham keltirardi.
Hind jamiyatida quldorlikka xos alomatlar mavjudligi aholining kastalarga (tabaqalarga) bo`linishda ko`rinardi. Qadimiy kastalarning 4 ta guruhi brahmanlar (kohinlar), kshatriylar (jangchilar), vayshiylar (dehqonlar, hunarmandlar savdogarlar), shudralar (sobiq qullar, qaram kishilar) y`ani kishi xazar qiladigan ishlarni bajaruvchi kishilardan tashkil topgan edi. O`rta asrning boshlariga kelib ular ancha takomillashdi. Braxmanlar va kshatriylar kohin va harbiy tabaqalarga aylanib ketdilar, davlat hokimiyati ular qo`lida edi. Shu bilan birga ular juda ko`p qullari bo`lgan eng yirik yer egalari edi. Keyingi kastalar vaqt o`tishi bilan maydalashib bordilar. Gupta davrida kastalarning miqdori bir nechta turdan oshdi. Hindistonga har bir qishloqning ma`lum miqdorda ekinzor yeri va yaylovi bor edi. Har bir qishloqning tepasida oqsoqol va yana bir necha mansabdor kishi turar edi.Guptalar davlatida ishlab chiqarilgan mahsulotlar ichida paxtadan yigirilgan ip, undan to’qilgan gazlama va shoyi matolarga ichki va tashqi bozorlarda talab katta edi. Temirga ishlov berish natijasida o’z davrining noyob kashfiyoti bo’lgab po’lat ustun uzunligi 7,2m, og’irligi 6,25 tonnalik po’lat ustun 1,5ming yil mobaynida zanglamagan.

.