Ижтимоий педагогика


Download 3.57 Mb.
bet15/107
Sana03.06.2024
Hajmi3.57 Mb.
#1899126
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   107
Bog'liq
Ijtimoiy pedagogika (Nodira Egamberdiyeva)

Мотивацион соха миллий умумийликнинг сабаблари ва гояларининг узига хослигини тавсифлайди.
Интеллектуал билиш сохдси эса миллат тафаккури билан боглик,дунёкдрашнинг узига хослигини характерлайди. Бу жихдт улардаги акдий хислатлар билан ифодаланади.
Коммуникатив хулц-атвор сохаси эса хар бир халк,нинг урнаталиб булинган узаро муносабатларининг меъёрлари, уз ахлоцстереотиплари, уз рахбарлик шакллари мавжудлигидан далолат беради.
Халкда шундай гипотеза мавжудки, унга асосан хар бир халк нерв тизими ва акдинингтугма хусусиятларининг фаолият юритишидаги уз хусусиятларига эга. Бу эса миллий характернинг эмоционал-иродавий сохаларининг узига хослигини келтириб чикдради.
Миллий психологик хусусиятлар куникма ва стереотиплар механизмлари оркдли намоён булади. Курсатмалар инсоннинг муайян шаклда у ёки бу х°дисани кдбул килишидир, яъни курсатма муайян фаолият юритишга тайёрлик, бирор-бир миллий жамоа вакили уз этник шароитларидан келиб чик,иб миллий менталитета, шахснинг ижтимоийлашуви жараёнида миллий ахлокий меъёрлар ва кддриятлар, шахсий ва ижтимоий ривожланиш йуналишларини аникдаш ва мусгахкамлаш, атроф- мухитдаги одамларга бахо бериш, уз миллати нукдаи назарига мос келмайдиган гояларни коралаш вазифасини бажаради.
Ижтимоий ва педагогик амалиёт хамда бир кдтор тадкикртлар инсоннинг миллий мажбуриятини шакллантирувчи асосий ижтимоий институт сифатида оилани эътироф этади. Оила:

  • миллий ахлок,ий меъёрларни узлаштириш, миллий маданий мухитга ва унинг кддриятларига куникишнинг энг бевосита ва абадий манбаси хисобланади;

  • миллат психологияси жихатларининг такдид нули орцали алохида шахслар онги ва рухий оламига киришини таъминлайди;

  • миллим кддриятларга амал килади ва уларни асраб авайлайди;

  • узининг миллий тарбиявий ахамиятини инсон \аёти давомида сакдаб колади;

  • миллий урф-одатлар ва анъаналарнинг асосий ташувчиси хисобланади.

Оиланинг барча санаб утилган хусусиятлари узбек оиласида узининг ёрк,ин ифодасини топади.
Узбек халки шахсий хислатларида ифодаланган миллий хусусиятлари оилада миллий ва диний кадриятлар асосида шаклланган ва авлоддан-авлодга уггиб таълим-тарбия, одат, маросимлар, коидалар шаклида мустахкамланган. Бундай кадриятларга, аввало, уз юртининг утмишига хурмат, миллий анъаналарга содикдик ва уларни хаётга тадбик этиш киради. Миллий хусусиятларнинг шаклланишига мехнат фаолиятининг характери ва йуналтирилганлиги, ижтимоий жараёнларда Катнашиш ва маданий таълим даражалари таъсир килади.
Миллий хислатлар шаклланишининг асоси миллий, тарихий, маданий, диний ва ахлокий кддриятлар хисобланади. Уларнинг шаклланиши, сакданиши ва авлоддан-авлодларга узатилиш воситаси миллий одат ва анъаналар хисобланади.
Ахлокий кадриятлар асосида узбек оиласида ростгуйлик, вазминлик каби хислатлар шаклланади. Узбек оиласининг педагогик ва психологик хусусиятлари алохида эътиборга лойик Чунки улар хаёт тарзи, маънавий ахлокий му\ит, тарбиявий тамойилларни белгилаб беради. Буларга миллий кадриятларга содикдик, диний анъаналар ва маросимларга хурмат, болаларни яхши ва хайрли амалларни килишга ундаш, уз сузида туриш, катталарнинг ёшларга намуна б^лиши, сабр-токатли булиш, ёш хусусиятларининг инобатга олиниши, муносабатларнинг Хамкорлик ва узаро хурмат тамойиллари асосида курилиши кабилар киради.
Бир катор тадкикотлар ва шахсий кузатувлар асосида биз тарбиявий таъсирларнинг натижалари узбек миллатининг узига хос хусусиятларига таъсир курсатади, деган хулосага келдик ва уларни шартли равишда икки гурухга булдик:

  1. Характерологик: ишонувчанлик, хиссиётлилик, содикдик, сабрлилик, болаларни севиш.

  2. Ахлокий: тарбияланганлик, ростгуйлик, мехнатсеварлик, мехрибонлик, инсонийлик, инсофлилик, гамхурлик, сахийлик, ватанпарварлик.

Анъаналар, адйсидир маънода, иадисодий ва маънавий борликнинг таркибий унсури сифатида бизнинг хаётимизни келажак билан боглайди. Хар бир ривожланиш боскичида анъаналарнинг мазмуни ва ахамияти аникижтимоий-иадисодий шарт-шароитлар ва вазифалар билан белгиланади.
Хал ада фаадтгина инсонларни ташки ва ички холатда бирлаштирувчи шу кадриятлар кадрланади. Анъаналар канчалик кадимий булса, шунчалик ишонч билан уларнинг ахамияти ва жамият институтлари томонидан кабул килинишига эътибор каратиш мумкин.
Анъаналар уз ифодаларини намоён адлиш буйича нихоятда миллийлик хусусиятига эгадирлар, бироктарихий ривожланиш мобайнида улар бошка хал адар томонидан хам бойитилиши \амда шу пайтнинг узидаёк умумхалк, халадро адёфага эта булиши мумкин.
Анъана ва одатларга икки узаро боглик ижтимоий вазифа хосдир: а) шу жамиятда урнатилган муносабатларни баркарорлаштириш воситалари; б) бу муносабатларни янги авлод хаётига тадбик адлиш. Бу вазифалар турли йуллар билан амалга оширилади: агар урф-одатлар бу хаётда адндай харакат килиш лозимлигини аникбелгилаб куйган булса, у холда анъаналар, юриш-туришнингумумий меъёрлари ёки тамойилларини илгари сурадилар.
Хозирги кунда узбек халаднинг менталитети миллий исгиадол гоясига асосланади. Президент И. А. Каримов таъкидлаб утганларидек, куйидагилар миллий менталитетнинг асосий тушунчалари хисобланади:

  • Ватанга мухаббат;

  • онатилига мухаббат;

  • миллий ахлокий, маданий, маънавий кадриятлар;

  • оила;

  • махалла;

  • ислом дини;

  • таълим ва маърифатнинг урни;

  • умуминсоний кадриятларга таяниш.

Ижтимоий хаётнинг барча жабхалари маиший, ижтимоий, санъат сохасининг зарурий таркибий адсми булиш билан бирга, анъана ва одатлар одамларнинг хар бир даврдаги куп асрли адрашларини мужассамлаштирадилар. Аксарият холларда анъаналарнинг келиб чиадши мухим тарихий ходисаларга бориб такал ади.
Савол ва топширикдар:

  1. Шахе шаклланишига бевосита ва билвосита таъсир килувчи омилларни санаб беринг.

  2. “Менталитет” тушунчасини изо\панг.

  3. Менталитетнингтаркибий к^смларини санаб чик,инг.

  4. “Инсонларнинг миллий психологик хусусияти” деганда нимани тушунасиз?

  5. “Анъана" тушунчасига таъриф беринг ва мо\иятини очиб беринг.

Адабиётлар:

  1. Миллий истикдол гояси: асосий тушунча ватамойиллар. — Т.: Узбекистан. 2001.

  2. Баркамол авлод — Узбекистан тараккиётининг пойдевори. // Баркамол авлод орзуси. —Т.: Шарк, 1997.

  3. Абдулатипов Р. Г Человек. Нация. Общество. — М.: Политиздат, 1991.

  4. Аюпов А. А. ва бошкдлар. Мустакщллик мафкураси ва Узбекистонда демократик жамият куришнинг икуисодий, ижтимоий ва маънавий негизлари / Укув-услубий кулланма.— Т.Университет, 2001

  5. Измайлов А. Э. Народная педагогика: педагогические воззрения народов Средней Азии и Казахстана. — М.: Педагогика, 1991 .—256 с.

  6. Кадыров Б. Формирование узбекской народной педагогики.—Т., 1992.

  7. Кукушкин В. С., Столяренко Л. Д. Этнопедагогика и этнопсихология. — Ростов-на-Дону, 2000.

  8. Муминов Р Этнопедагогика и современная узбекская школа. — М., 1993.

  9. Куронов М. Оталар китоби. — Т.: Узбекистан, 2006

2.4. Мах,алла — ижтимоийлашувнинг
анъанавий омили сифатида

Узбек менталитетининг мух,им хусусиятларидан бири махсус ижтимоий тузилма ма\алланинг мавжудлигидир. Тошкент шахрида XIX асрдан бошлаб ма\аллалар мавжуд. Уларнинг
51
ташкил топиши ва фаолият юритиши, бир томондан, миллий- психологик хусусиятларга, бошка томондан эса а\олига ёшлигиданок ижтимоий муносабатларга жалб булишларига имкон яратиш билан богликдир. Бошкача айтганда, махалла микроцизм булиб, унда ахлокий тамойил ва кридаларга амал Килиш, маросим ва жамоат фаолиятининг бошка турларида иштирок этиш оркали шахснинг янада каттарокхамжамиятда ижтимоийлашуви усуллари шаклланади.
Ма\алланинг демократиялашув, ижтимоийлашув. инсонийлашув ва мукаммаллашув жараёнларига фаол таъсир кила олишини Президент И. А. Каримов куйидагича таъкидлаб утган: “Махалла — бизнинг жамият хаётида инсоний тарбия ва келишувнинг узгармас манбаси. Тарихнинг гувохлик беришича, бизнинг давлат дарёлар буйида пайдо булган. Табиат катаклизмалари, ташки хайвонларни биргаликда енгиш, кийин кунларда куллаб-кувватлаш бизнинг аждодларимизни жамоа булиб яшашга ургатган.
Мехрибонлик, рахмдиллик каби инсоний хислатлар айнан махаллада шаклланади. Бу маънода махаллани уз-узини бошкариш мактаби, керак булса, демократия мактаби деса булади”
Ижтимоийлашув нафакат шахснинг жамиятда кулайликларга эга булишини, балки шахснинг муайян ахлокий ва этник Коидаларни эгаллашини хам назарда тутади. Шуборада махалла ижтимоийлашувининг мухим механизми хисобланади. Чунки унда:

  • хар бир инсон амал килиши керак булган муайян ахлокий Конунлар ишлаб туради;

  • муомала бир катор ахлокий тамойилларга асосланади;

  • хокимиятга ишонч ва хизмат, шахсий намуна кучи, катталарга хурмат, болаларга гамхурлик;

  • ахлок ва жамоатчилик тарбияси амалий фаолиятга киритиш оркали амалга оширилади;

  • оммавий онг кадриятлари махалладан оилага ва шахсга узатилади;

  • алохида шахе хаётининг асосий боскичлари жамоанинг барча аъзолари томонидан кузатувда булади.

Алохида тарихий даврларда анъанавий хаётий меъёрларнинг бузилишига уринишлар амалга оширилганлигига карамай, махалла бунга каршилик курсатди ва анъана, одатларнинг сакданиб колишига ёрдам берди.
Махалланинг ижтимоий урни уни доимо жиддий ижтимоий узгаришларга уз муносабатини билдирганида ва олий инсоний Хамда ахлокийтамойилларгатаянишида намоён булади. Масалан, XX асрнинг 20 — 30 йилларида махаллада аёлларнинг ижтимоий ишлаб чикдришга кушилиши, саводсизликни бартараф этиш, ахолининг маданий дунёкарашини кенгайтириш куллаб- кувватланган.
II Жахон уруши йиллари (1941 — 1945 йиллар) махалла ахолисининг Россия, Украина, Белорусиядан эвакуация Килинганларни к,абул к,илганликлари хдммага маълум. Махаллий ахоли вакиллари кучиб келганларга уз уйларининг бир кдсмини беришган, моддий ёрдам курсатишган. Махалла жамоалари нихоятда юк,ори ахлок,ий ва ижтимоий салохиятга эга булиб, улар одамларда яхши ниятлилик, узаро хурмат, узаро тушуниш каби хислатларни тарбиялашади.
Махалла анъаналарни сакдаб крлиш ва уларни ёшларга етказиш, жамиятни демократиялаштиришнинг илк даврларида миллий кддриятларнингтикланишига катта ёрдам берган. Янги шароитларда махалла уз-узини бошкдриш органи сифатида янги мазмун ва ахамиятга эга булди. Бу Узбекистан Республикаси Президента И. А. Каримов томонидан хам алохида таъкидланган.
Махалла мактабларида тахсил олаётган юкори синф укувчиларининг ижтимоий ва маънавий киёфалари хам анча узгариб колди. Уларнинг аксарияти муассаса, мактабларда ташкилий иш тажрибасига эгалар. Оцсоколларнинг аксарият кисми саводхон, уларнинг баъзилари илмий даражага эгадирлар. Махалла инсонларнинг ахлок,ий бирлашуви маркази булишни давом эттирмокда. Бу, авваламбор, махалла кУмиталари фаолиятларининг асосий йуналишларидан бири — ижтимоий мехнатни, шу жумладан, ободонлаштириш буйича ишларни ташкил килишда намоён булади. Бундай ишларнинг асосий турлари: арикдарни тозалаш, дарахтларни кесиш, ахлатни чикдриш каби хашарлардир. Бундай тадбирлар, асосан, Навруз, Рамазон, Курбон хайитлари, Мустациллик кунлари олдидан утказилади. Кашар йули билан уйлар, клублар, ошхона, масжидлар бунёд этилмокда.
Энг мухим анъаналардан бири мехр-мурувват курсатиш булиб, у куйидаги куриниши намоён булади:

  • жамоанинг гамхурлиги, кушниларнинг касал, кекса ва кам таъминланганларга ёрдам курсатиши;

  • узига тук кишиларларнинг кам таъминланган кариндошларига ва кушниларига моддий ёрдам бериши;

  • оксокол ва махалла кумитаси томонидан бокувчисини йукотган ва карияларга ёрдам курсатиши ва бошкалар.

Жамоада ёрдам курсатиш анъанаси хозир янги шаклларига эта булди ва хокимиятлар хамда махалла кумиталарининг асосий вазифасига айланди. Республика Президентининг (1994 йил 23 август) "Ахолининг кам таъминланган катламларини ижтимоий Химоясини кучайтириш чора-тадбирлари” хакидаги фармони билан ахолини ижтимоий химоя килишнинг янги тури жорий килинди: кам таъминланган оилаларга хар ой курсатиладиган моддий ёрдам.
Бу ёрдамнинг янгилиги шундаки, оилалар таксимотини махалланинг узи хал килади. Дна шу максадда 1999 йилнинг январ ойида Узбекистан Президентининг хамда Вазирлар Махкамасининг "Фукароларнинг узини-$зи бошкариш органларининг ахолининг ижтимоий куллаб-кувватланишини таъминлаш” тугрисидаги фармони эълон килинди хамда 2002 йилнинг январида эса "Ахолининг ижтимоий химояга мухтож Катламларини аник йуналтирилган тарзда куллаб- Кувватлашининг 2002 — 2003 йилларда мулжалланган дастурини амалга ошириш чора-тадбирлари тутрисида”ги Кдрори талаблари амалиётга кенг жорий этилди.
Хозирги кунда махалла жамиятда этномаданий кадриятларни тиклаш жараёнида мухим роль уйнамокда. Никох, жаноза, акика туйи, суннаттуйи каби маросимлар утказилмокда.
Бозор муносабатларини шакллантиришнинг мураккаб холатида махалланинг ижтимоийлаштириш роли ошиб кетди. Бу, авваламбор, оила кадриятларини саклаб колишда намоён булди. Низоли холатлар пайдо булганда махалла оксоколлари оила вакиллари билан сухбат утказади ва, одатда, вазиятга ойдинлик киритади. Бунданташкари, махалла ишсизларни ишга жойлашишларига, милиция ходимларига эса жамоат тартибини сакдашда ёрдам беради, хизматга чакирилганлар билан тушунтириш ишлари олиб боради.
Аввалгидай, жамоа усиб келаётган авлодни тарбиялашда мухим урин тутмокда. Хозирда махалла мактабгача таълим муассасалари ва мактаблар билан якин хамкорлик олиб бориб, уларга биноларни таъмирлашда, тарбиявий тадбирларни уюштириш ишларида ёрдам курсатади. Махалла кумитаси мажлисларида мактаб интизомининг жиддий бузилишлари хам куриб чикилади. Ёшларга таъсир курсатишнинг бу расмий тармокдаридан ташкдри, жамоани назорат килишнинг анъанавий усули \ам сакданиб колган. \ар кдндай махаллада бой хаётий тажрибага эга одамлар мавжуд. Уларнинг асосий вазифаси ахолининг анъанавий ахлок-одоб коидаларига риоя Килишларини, болаларнинг кучадаги юриш-туришини назорат Килишдир. Улар хар кдндай одамга танбехберишлари мумкин, бирок,бу ишни доимо уларнинг хурматини сакдаган холда амалга оширадилар. Ота-оналарнинг бундай муносабатни кддрлаши тахсинга сазовор. Шунинг учун “махалла — сенинг хам отанг, хам онанг” деган мацол мавжуд. Бошка сохаларда намоён буладиган миллий тикланиш, халкнинг миллий узлигини англаш жараёнини фаоллаштириш оркдли амалга оширилади. Собик Совет иттифоки даврида бу каби анъаналар тулик йуколиб кетмаган, балки айрим оилаларда узига хос тарзда сакданиб Колган ва ёшларга берилган. Бу. айникса, хаётнинг анъанавий турмуш тарзини сакдаб келаётган зеки шахар махаллаларида яшовчилар орасида яккол намоён булган. Махалла фукароларининг юкрри саводхонлик ва маданий даражаси (ёш ва урта авлод, урта ёки олий маълумотга эга) бадиий ижоднинг кенг ривожланиши, маросимлар утказишда маънавий уз-узини ифодалашнинг кенг имкониятларини кузда тутади.
Шуни таъкидлаш жоизки, этник анъаналар ва маросимларнинг тикланишида, аввало, оиладаги катта авлод, шунингдек, оммавий ахборот воситалари, айникса, телевидение катта урин тутади.
Хозирги кунда махалланинг ахамияти ошиб бормокда. Бирок ёшлар тарбиясида муаммолар кам эмас. Бозор иктисодиёти шароитида ёшларнинг ахлокий тарбиясига тускинлик киладиган бир канча холатлар хам юзага келмокда. Ёшларнинг савдо-сотик килишга ва бошка тижорат ишларига шунгиб кетиши уларнинг укишга ва билим олишга булган интилишларига, ижтимоий муносабатларга киришишларига салбий таъсир курсатмокда. Баъзи Холларда муаллимлар укувчиларни тулик тарбиялаш имкониятидан махрумдирлар Бунинг сабаби, уларнинг бошка фаолият билан хам шугулланишларидадир.
Жамиятни демократиялаштиришнинг мазкур боскичида ёшлар фаолият турини танлашда кенг имкониятларга эга булишди. Бирок улар бу имкониятлардан тулик фойдалана олмаяптилар. Сунгги йилларда ёшлар орасида сиёсий-тарбиявий ишларни олиб бориш сусайиб бормокда. Диннинг таъсири кучайди, натижада ёшлар мафкуравий со\ада нотугри, экстремистик йуналишларга кириб колдилар. Махалла тарбиясининг анъанавий усулларидан фойдаланиб ёш авлод билан янада фаол иш олиб бориш, уларда хозирги жамиятталабларига мувофик келадиган дунёкдраш ва ахлокий тамойилларни \осил килиш керак.
Махалла азалдан нафакат усиб келаётган авлоднинг тарбиячиси вазифасини бажарган, балки уларда ижтимоий фикрни шакллантирган хам. Кушнилар уртасидаги барча низоли хрлатлар, шунингдек, оилавий жанжаллар махалла кумиталари фаоллари томонидан мухокама килинади. Булар орасида купинча Кайнона-келин, ёш келин-куёвлар орасидаги жанжаллар кун учрайди. Бунак,а холатларда хотин-кизлар кумитаси сухбат утказади. Агар икки томонни яраштириб булмаса, бу холат билан махалла кумитаси шугулланади. Одатда, уша жойнинг узида муаммо хал килинади. Шунинг учун ажралишлар сони куп эмас. Сунгги пайтларда уй ишлари билан банд аёллар ва ёш оилалар билан ишлаш фаоллашди, уларни касб-хунарларга ургатиш ишлари олиб борилмокда. Харбий кумиталар муддатли харбий хизматга йигитларни танлаб олиш жараёнида хам махаллаларнинг фаол ёрдамига таянишади.
1999 йилнинг 14апрелида Узбекистан Республикасининг •‘Фукароларнинг уз-узини бошкариш органлари хакида”ги Крнуни янги тахрирда кабул килинди. Унда яна бир марта фукароларнинг уз-узини бошкариши асосида тарихий тараккиёт хусусиятлари, миллий ва маънавий кадриятлар, махаллий одат ва анъаналар ётиши таъкидланди. Бундан ташкдри, ушбу конунда махалланинг вазифалари аник килиб белгилаб куйилган. Юкорида санаб утилган вазифалардан ташкари, махаллага янги вазифалар: тижорат ва маиший хизмат курсатишни, худуднинг тозалик холатини, ахолидан соликларни уз вактида топширилишини назорат килиш хам белгиланган. Давлат махаллага аввал махаллий кенгашлар бажарган вазифаларни юкламокда. Бу эса махалла кумиталари давлат тузилмаларига айланаётганлигидан далолат беради.
Махалланинг ижтимоий хаётида сунгги ун йилларда катта Узгаришларни бошдан кечирган кУшничилик муносабатлари мухим урин тутмокда. Оилавий мухитнинг индивидуаллашув жараёни жадал суръатлар билан шаклланмокда. Шу билан бирга, як,ин кушничилик муносабатлари узбек оиласининг кддриятларидан бири булиб крлаверади. Бу, авваломбор, хужалик ишларида, болалар тарбиясида, моддий кдйинчиликлар юз берган вазиятларда ёрдам курсатишда уз аксини топмокда. Бунинг асосида эса маънавий якднлик пайдо булади: кундалик ахборот алмашинуви, махалладаги муаммолари мухокамаси, биргаликда хордик, чикдриш ва хоказо. Шу тарзда махалладаги энг кичик гурухлардан бири — кушничилик гурухи пайдо булади.
Мана шу гурух билан бир кдторда кдриндошлик алокдлари Хам мавжуд. Кдриндошлик муносабатлари узбекларнинг оилавий Кадриятлари тизимида хали хам биринчи уринда туради.
Узбекларнинг ижтимоий хаётидаги мухим ходисалардан бири эркаклар бирлашмалари ran, гаштак, зиёфат булиб, уларнинг максади буш вак,тни мазмунли утказишдир. Хар бир ёш гурухи узининг узаро муносабат шаклини тузишга харакат цилган.
Кддимда Тошкентда тукма ва ran оммавий тусга эга булган. Улар хосил йигим-терими якунланган кузги-кишки даврда угказилган.
Тук,мада эркаклар хар куни бир-бирларининг уйида тупланишган ва хар ким кулидан келганини олиб келган. Бунинг хаммаси “умумий крзон”га солинган. Узлари таом тайёрлаганлар, узлари уй йигиштирганлар, намоз укиганлар, узаро фикр алмашганлар, турли мавзуларда сухбатлашганлар.
Тукмадан фаркди уларок,, гаи хафтада бир марта, одатда, жума кунлари иштирокчилардан бирининг уйида утказилган. Хар бир гапда сайланган рахбар ва иштирок этиш кридалари мавжуд булган. Кридабузарлар гапдан четлаштирилган. Зиёфат харажатларини мезбон кутарган.
XX асрнинг 30-йилларида намоз укиган ва диний адабиётларни мутолаа килган одамларни кдмаш бошланганлиги сабабли гапларда тупланиш хавфли булиб крлган. Иккинчи жахон уруши йилларидаги моддий кийинчиликлар хам гаплар угказилмаслигига уз таъсирини курсатган. Факдтгина XX асрнинг 50 — 60 йилларига келиб гаплар аста-секин тиклана бошлади. Бирок бу гаплар илгаригиларидан бироз фарк кил ар эди. Аввало, энди аёллар орасида хам ran ташкиллаштирила бошлади. Хозирда эркакларникидан кура аёлларнинг гаплари купроктаркалган. Оилавий гаплар, авваламбор, синфдошлар, курсдошлар орасидаги гаплар, шунингдек, касбий гаплар \ам оммавийлашиб бормокда.
Гапларнинг ижобий хусусиятлари билан биргаликда уларда салбий жихатлар хам мавжуд булиб, булар исрофгарчилик ва ичкилик бозлик билан боглик- Бундан ташкдри, китоблар мутолааси хамда мазмунли сухбатлар тан олинмай к,олган холатлар хам кузатилмокда.
Аввалгиларидан фаркди равишда хозирги гаплар йил давомида утказилади. Туй пайтида ran иштирокчилари туй эгасига ёрдам курсатишади. Улар улфатларини кийин кунларда куллаб- кувватлашади. \ар бир гапнинг Узига хос дараги, номи ва шухрати бор. Инсонни, айникда, ёшларни кайси гапга аъзо булганидан у кднакд тарбия олганини аникдаса булади.
Аёллар орасидаги гаплар XX асрнинг 60 — 70 йилларида кенг ривожлана бошлади. Бу махалладаги кушниларнинг бирлашмаси булиб, бунда иштирокчининг ёши инобатга олинган булиб, хар бир махаллада урта ёшли ва ёш аёллар (асосан, келинлар) бирлашмалари мавжуд булган.
Якин кариндошлар орасидаги гаплар хам кенг таркала бошлади. Одатда, бунда ёши энг улуг иштирокчи рахбар булади. Бундай гапларга аёллар фарзандларини хам олиб келишлари мумкин.
Сунгги вактларда оилавий гаплар пайдо булди. Уларда эркаклар уз хотинлари билан биргаликда иштирок этишади. Бу гаплар синфдошлар ёки курсдошларнинг гаплари сифатида бошланиб, кейинчалик уйланган йигитлар гапга оилавий кела бошлайдилар. Бу гаплар умумий коидалар асосида мавжуд булиб, бирмунча кам учрайди.
Урта ва катта авлод аёллари уртасида тупланишнинг бошка шакллари хам мавжуд булиб, булар мушкулкушод ва мавлуд. Ушбу диний маросимлар сунгги йилларда Тошкент махаллаларида очик-ойдин утказилмокда. Мавлуд ёки мушкулкушодга тупланган аёллар диний маросимларда иштирок этиш, балки бирга мулокотга киришиш имкониятига хам эга буладилар.
Махалла хозирда замонавий жамият хаётининг ижтимоий тизимида уз урнини топган. Миллий ва этник анъаналарни хар томонлама ривожлантиришга каратилган Узбекистан сиёсати бу анъанавий институтнинг янада самарали фаолият юритишига янги заминлар яратди.
Савол ва топшириклар:

  1. Махалланинг демократиялашув, ижтимоийлашув, инсонийлашув ва мукаммаллашув жараёнларига таъсирини баён этинг.

  2. 1999 йилнинг 14апрелидаги Узбекистан Республикасининг "Фукароларнинг уз-узини бошк,ариш органлари \акида”ги Крнуни тугрисида нималарни биласиз?

  3. Кддимда Тошкентда тукма ва гаплар кдндай ташкил этилган?

  4. Аёллар орасидаги гаплар кдчондан бошлаб пайдо булган?

  5. Хозирги кунда махалланингжамиятни демократлаштириш ва инсонпарварлаштиришдаги ролини изохлаб беринг.

Адабиётлар:

  1. Миллий истикдол гояси: асосий тушунча ватамойиллар. — Т Узбекистан, 2001.

  2. Баркамол авлод — Узбекистан тараккиётининг пойдевори. // Баркамол авлод орзуси. - Т.: Шарк, 1997.

  3. Махаллада диний маърифат ва маънавий-ахлохий тарбия ишларини ташкил этиш. — Т.: Узбекистан, 2006.

  4. Хожиахмедов А. Махалла одоби. — Т.: Шарц, 2001.

  5. Жамилов Ш. Махалла янгиланиш йулида. — Т.: Мехнат, 1995.

  6. Мусурмонова О Маънавий кддриятлар ва ёшлар тарбияси. — Т.: Укитувчи, 1996.

2.5. Узбекистонда замонавий боск,ичда
ижтимоий педагогика ривожланишининг
ижтимоийсиёсий ва хук,ук,ий асослари


Download 3.57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   107




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling