Ijtimoiy soha iqtisodiyoti

Ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti

Ijtimoiy bozor iqtisodiyoti erkin bozor kapitalistik iqtisodiy tizimini ijtimoiy siyosat bilan birlashtirgan, bozor va adolatli davlat doirasida adolatli raqobatni o‘rnatadigan ijtimoiy-iqtisodiy model hisoblanadi. Ushbu iqtisodiyot ishlab chiqarishni, ishchi kuchini yoki sotishni rejalashtirish va boshqarishdan voz kechadi. Shu bilan birga, u bozorni o‘rganishga moslashish bilan bir qatorda keng qamrovli iqtisodiy siyosatning organik vositalari orqali iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatishni rejalashtirish harakatlarini qo‘llab-quvvatlaydi.
Monetar, kredit, savdo, fiskal, bojxona, investitsiya va ijtimoiy siyosatni hamda boshqa tadbirlarni birlashtirib, ushbu turdagi iqtisodiy siyosat butun aholining farovonligi va ehtiyojlariga javob beradigan iqtisodiyotni yaratishga intiladi va shu bilan o'zining yakuniy maqsadini amalga oshiradi. Barchaga farovonlik va’dasini beradigan meyoriy muhitni belgilash mamlakat iqtisodiy siyosatiga bog‘liq.
Ijtimoiy bozor iqtisodiyoti iborasi taxminan "Ijtimoiy kapitalizm" atamasi bilan bir xil ma’noda ishlatiladi. Odatda bu kapitalizmning anglo-sakson modeli bilan taqqoslaganda, uni Reyn kapitalizmi deb ham atashadi. Ba’zi mualliflar uni antiteziya deb bilishdan ko‘ra, Reyn kapitalizmini Angliya-Amerika modelini sotsial demokratiya bilan muvaffaqiyatli sintezi sifatida tasvirlashadi.
Ijtimoiy bozor iqtisodiyoti to‘g‘risida eshitganlarning aksariyati bu bozor samaradorligi va ijtimoiy adolatni birlashtirgan aralash iqtisodiyot deganidir. Ikkinchisi hukumatning aralashuvini, ayniqsa bozor iqtisodiyoti mevalarini adolatli taqsimlash uchun talab qiladi.

Ijtimoiy bozor iqtisodiyoti ham iqtisodiy, ham ijtimoiy-siyosiy jihatdan og'ir inqiroz davrida tug‘ildi va shakllandi. Uning kontseptual arxitekturasi tarixiy tajribalar va muayyan siyosiy talablar asosida o‘rnatildi. Bu ko‘rinishda ziddiyatli maqsadlarni birlashtirib, Luis-Faire kapitalizmi va kollektivistik rejali iqtisodiyotning haddan tashqari tomonlari o‘rtasida hayotiy ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy alternativa sifatida ijtimoiy bozor iqtisodiyotining yakuniy rivojlanishiga olib keldi.

Germaniya kapitalizm modeli paydo bo‘lishining asosiy omillaridan biri bu kapitalizmdagi ishchilarning sharoitlarini yaxshilash va shu bilan sotsialistik harakati tahdididan saqlanish edi. Germaniya 1880-yillarda dunyodagi birinchi sog‘liqni saqlash davlat dasturini amalga oshirdi.
Kansler Otto fon Bismark sanoat va hukumat ishchilarga ko‘proq xavfsizlikni ta’minlash orqali iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish uchun yaqindan hamkorlik qilgan dastur ishlab chiqdi. Jangari sotsialistlarni mag‘lub etish uchun Bismark Germaniya imperiyasining huquqiy va siyosiy tuzilmalarida ishchilarga korporativ maqom berdi.