Ijtimoiy soha iqtisodiyoti

19-asrning oxiridan boshlab ijtimoiy savol, 1930-yillarning boshlaridagi global iqtisodiy inqiroz tufayli kelib chiqqan liberal kapitalizmni tanqid qilish va uchinchi reyx tajribalarida shakllangan kuchaygan anti-totalitarizm va kollektivizm oqibatida paydo bo‘lgan. Ijtimoiy bozor iqtisodiyoti dastlab G‘arbiy Germaniyada Xristian Demokratik Ittifoqi tomonidan kansler Konrad Adenauer boshchiligida 1949 yilda targ‘ib qilingan va amalga oshirilgan.

Germaniya Federal iqtisodiy vaziri Lyudvig Erxard, kansler Konrad Adenauer boshchiligida, ijtimoiy bozor iqtisodiyotining otasi sifatida ko'rilgan.
Ushbu iqtisodiyot “laissez-faire” iqtisodiy liberalizmi va sotsialistik iqtisodiyot o‘rtasida uchinchi yo‘l bo‘lishi uchun ishlab chiqilgan. Bu ordoliberalizm, sotsial-demokratik g‘oyalar va xristian demokratiyasining siyosiy mafkurasidan ilhomlangan.
Inson barcha chora-tadbirlarning markazida bo‘lib, iste’molchilarga o‘z ehtiyojlariga qarab qaror qilishlariga imkon beradi. Ularni kuchaytirishning eng yaxshi usuli - adolatli raqobat. Bu:
- kompaniyalarni mukammallikka intilishga majbur qiladi.
- shaxsiy hayot vazifasida davlat institutlarining ta’sirini pasaytiradi.
- narxlar tizimi, pul-kredit va soliq barqarorligini ta’minlaydi.
Ijtimoiy bozor iqtisodiyotining maqsadi – eng yaxshi ijtimoiy himoya va eng yuqori farovonlikka erishishdir. Bu ish joyini erkin tanlash, narxlar erkinligi, raqobat va keng turdagi mahsulotlarni o‘z ichiga olgan erkin bozordan foyda olish demakdir.
Boshqa tomondan, uning kamchiliklari mavjud, masalan, monopollashtirish, narxlarni belgilash va ishsizlik tahdidi.
Ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotida davlat ijtimoiy ta'minot rejalari orqali bozorni ma'lum darajada tartibga soladi va o'z fuqarolarini kasallik va ishsizlikdan himoya qiladi,

Keyingi yillarida ijtimoiy muhofaza muayyan tizimga aylandi. Muhtoj qatlam va guruhlarga moddiy yordam kо‘rsatishning о‘ziga xos, ya’ni miliy mexanizmi ishlab chiqildi. Buni adolatli amalga oshirishda qishloq, ovul va mahalla fuqarolar yig‘inlarining mas’uliyati oshirildi. Har yili bir necha marotabadan davlat budjetidan ajratiladigan maoshlar, pensiya va stipendiyalar oshirib borilyapti. Muhtoj qatlam va guruhlarga nodavlat va jamoat tashkilotlari tarafidan moddiy yordam kо‘rsatishning ham turli-turli shakllari paydo bо‘ldi va bu jarayon tobora takomillashib boryapti. Jumladan, О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 07.02.2017 yildagi “О‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bо‘yicha Harakatlar strategiyasi tо‘g‘risida”gi PF-4947-sonli farmonida shunday deyilgan: “Ijtimoiy sohani rivojlantirishga yо‘naltirilgan aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirib borish, ijtimoiy himoyasi va sog‘lig‘ini saqlash tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, arzon uy-joylar barpo etish, yо‘l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish hamda modernizatsiya qilish bо‘yicha maqsadli dasturlarni amalga oshirish, ta’lim, madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san’at va sport sohalarini rivojlantirish, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish zarur”⁶.