Ikkinchi qism toshkent – 2023

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ma’naviy-ma’rifiy ishlar 
tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2021 yil 26 
martdagi PQ-5040-son Qarori. Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 
26.03.2021 y., 07/21/5040/0243-son.
2. https://staff.tiiame.uz › storage › users › books 
 
YOSHLAR MA’NAVIY KAMOLOTIDA ILMIY YONDASHUVLARNING 
AMALIY AHAMIYATI 
 
Abdullayeva Madina, 
Raupova Mushtariy -  
Andijon davlat chet tillari instituti 
Ijtimoiy gumanitar fanlar,
pedagogika va psixologiya 
 kafedrasi o‘qituvchilari 
Annotatsiya: Maqolada yurtimizdagi ma’naviy sohada olib borilayotgan 
islohotlar, ajdodlar merosi, ma’naviy barkamol inson, falsafiy bilim va ilm-fan 
haqida fikrlar aytilgan. Inson ma’naviy kamoloti borasida bugungi kun va tarixiy 
fikrlar tahlil qilingan.
Kalit so‘zlar: ma’naviyat, falsafa, falsafiy bilim, dunyoqarash, meros, tarix. 
Dunyo ilm-fani taraqqiyoti yoshlar ma’naviyatini shakllantirish, ta’lim 
sifatini oshirish va kadrlar salohiyatini mustahkamlash, ularning 
intellektual faolligini shakllantirishda falsafiy bilimi va ilmiy 
dunyoqarashga tayanish masalasi nafaqat ijtimoiy-gumanitar fanlar, balki 
barcha fanlar doirasida muhim va kerakli muammo sifatida tadqiq 
etilmoqda. Falsafa, falsafiy bilim, ilmiy dunyoqarash muammosi o‘ziga xos 
insonparvarlik, vatanparvarlik singari tamoyillar bilan bir qatorda ijtimoiy-
gumanitar fanlar tizimida faol tadqiq etilib, uni hozirgi zamon ilmiy bilish 

---

313 
metodlari asosida o‘rganish obyekti va predmeti doirasini yanada keng 
rivojlantirish zaruriyatini izohlaydi. 
Biz o‘z oldimizga mamlakatimizda Uchinchi Renessans poydevorini 
barpo etishdek ulug‘ maqsadni qo‘ygan ekanmiz, buning uchun yangi 
Xorazmiylar, Beruniylar, Ibn Sinolar, Ulug‘beklar, Navoiy va Boburlarni 
tarbiyalab beradigan muhit va sharoitlarni yaratishimiz kerak [1].
Tarix bugun va kelajak bizdan kelajagimiz tayanchi bo‘lgan yosh avlod 
uning ma’naviy kamoloti haqida qayg‘urmaslik mumkin emasligini doimo 
anglatib kelmoqda. Yoshlar ma’naviy kamolotida ajdodlar ilmiy merosidan 
foydalanish hamda bugungi kunning ta’lim va tarbiya jarayonlarining 
bevosita samarali faoliyati bilan bog‘liq. Bu esa o‘z navbatida, har bir 
insonga yoshlar ma’naviy kamoloti uchun barchamiz birdek mas’ulligimizni 
bildiradi. Barkamol avlod tarbiyasi borasida har bir yo‘nalishiga jiddiy 
e’tibor berish kerakligi, yosh avlod ongu tafakkuri uning dunyoqarashini 
shakllantirishda muhim ro‘l o‘ynashini anglatadi. Ma’naviy barkamollik o‘z 
navbatida, yosh avlodni vatanparvarlik, el-yurtga sadoqat, insonparvarlik, 
mehr-oqibatli, intizomli, millat g‘ururini e’zozlovchi, ulug‘ ajdodlarimiz 
an’analari va ilmiy meroslarini ko‘z qorachig‘iday asrash, axloqiy pok inson 
bo‘lib yetishish borasidagi asosiy mezon bo‘lib hisoblanadi.
Bugungi kunda dunyo miqyosida ilmiy ijobiy holatlar bilan bir qatorda 
ayrim salbiy muammolar ham yig‘ilib kelmoqda. Dunyoning aksariyat 
davlatlarida ilm-fan, ma’rifat taraqqiy etib rivojlanib borishi bilan bir 
qatorda urush va ziddiyatlar tobora avj olishi, ma’naviy qashshoqlik, 
ekologik muammolar, ochlik va suvsizlik hamda turli xil kasalliklarning 
ko‘payishi kabi muammolar ta’siriga tushib qolish nafaqat o‘zining 
mamlakati taraqqiyotiga, balki o‘zga mamlakatlar taraqqiyotiga ham xavf 
solmoqda. Dunyo hamjamiyatida sodir bo‘layotgan bunday holatlar har 
qanday sog‘lom fikrli insonlar orasida taajjub va hayrat hissini uyg‘otadi. 
Yurtimizda ta’lim-tarbiya sohasida olib borilayotgan islohotlar esa bu 
muammolarning oldini olish naqadar muhim ekanligini anglatmoqda. 
Ayniqsa, globallashuv jarayonlari unda insonlarning o‘zaro munosabatlari 
hayotiy tajribalari davomida shakllanadigan ma’naviy barkamollik bugungi 
kunda muhim ahamiyat kasb etayotgani barchamizga birdek ayondir. Bu 
bizga inson o‘z ma’naviyatini o‘zini shaxs sifatida anglagandan boshlab, to 
umrining oxirigacha shakllantirib va rivojlantirib borishini anglatadi. 
Mamlakatimiz taraqqiyotining ertangi kuni bo‘lgan yoshlarni har 
tamonlama yetuk va ma’naviy barkamol inson etib tarbiyalash masalasi 
davlatimizning strategik masala sifatida diqqat markazida bo‘lib kelmoqda. 

---

314 
O‘zbekiston aholisining qariyb aksariyatini 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlar 
tashkil etishini inobatga oladigan bo‘lsak, ushbu yosh avlodni har 
tomonlama barkamol, ma’naviy yetuk inson etib tarbiyalash, rivojlangan 
davlatlar yoshlari bilan har tomonlama bellasha oladigan darajada o‘qitish 
va tarbiyalash bugunning dolzarb masalalaridan biridir. Negaki, yoshlar 
ulardagi falsafiy bilim va ilmiy dunyoqarash, ma’naviy barkamollik, azmu 
shijoati har qachongidan ham yuksak bo‘lib kelmoqda.
Yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, “Biz o‘z oldimizga mamlakatimizda 
Uchinchi Renessans poydevorini barpo etishdek ulug‘ maqsadni qo‘ygan 
ekanmiz, buning uchun yangi Xorazmiylar, Beruniylar, Ibn Sinolar, 
Ulug‘beklar, Navoiy va Boburlarni tarbiyalab beradigan muhit va 
sharoitlarni yaratishimiz kerak. Bunda, avvalo, ta’lim va tarbiyani 
rivojlantirish, sog‘lom turmush tarzini qaror toptirish, ilm-fan va 
innovatsiyalarni taraqqiy ettirish milliy g‘oyamizning asosiy ustunlari bo‘lib 
xizmat qilishi lozim. 
Ushbu maqsad yo‘lida yoshlarimiz o‘z oldiga katta marralarni qo‘yib, 
ularga erishishlari uchun keng imkoniyatlar yaratish va har tomonlama 
ko‘mak berish – barchamiz uchun eng ustuvor vazifa bo‘lishi zarur. 
Shundagina farzandlarimiz xalqimizning asriy orzu-umidlarini ro‘yobga 
chiqaradigan buyuk va qudratli kuchga aylanadi [2]“. 
Bu borada yoshlar azmu shijoatni ko‘rib yuksak baho berayotgan chet el 
mutaxassislarining fikrlariga baho bergan birinchi Prezidentimiz Islom 
Karimov quyidagi fikrlarni ilgari suradi. “... bizning yoshlarimiz bilan 
suhbatlashib, qani endi, o‘z kasbini puxta egallagan, xorijiy tillarda bemalol 
gaplasha oladigan bunday yoshlarni boshqa mamlakatlarda ham ko‘rsak va 
ular bilan ishlasak, deb orzu qiladi. Bir so‘z bilan aytganda, ular O‘zbekiston 
yoshlarining salohiyatini yuksak baholaydi.
Haqiqatan ham, bu biron-bir sohada hech kimdan kam bo‘lmagan, 
yangicha fikrlaydigan yangi avlodning maydonga chiqayotganligidan 
dalolat beradi. Bunday ming-minglab, sof niyat bilan oldinga intilishga, 
o‘zining Olloh bergan imkoniyat va salohiyatini O‘zbekistonimiz ravnaqi 
uchun safarbar qilishga, shuning hisobidan, avvalambor, uning o‘zi rozi 
bo‘lib, hayotda o‘rnini topib yashashga bel bog‘lagan yigitlar-qizlarimizga 
nisbatan ana shu iborani ishlatish har tamonlama o‘rinli... [3]. 
G‘arb olamida odamlarning hayot tarzida jamoaviylikdan ko‘ra 
individualizm, shaxsiy manfaat tamoyillari ustunlik qilishini kuzatish 
mumkin [2]. Shuning uchun ham Davlatimiz ushbu holatning oldini olish 
maqsadida asrlar davomida shakllangan bag‘rikenglik, adolat, fidoyilik, 

---

315 
mehr-oqibatlilik, yuksak madaniy meros, boy urf-odat va an’analarni saqlab 
qolish va rivojlantirish borasida muayyan choralar ko‘rmoqda. 
Mamlakatimiz siyosiy hayotining barcha sohalarini, davlat va jamiyat 
qurilishini erkinlashtirish birinchi muhim masala ekanligi ta’kidlanadi. 
Davlat o‘zini erkinlashtirmasa, ma’naviy hayotni erkinlashtira olmaydi. Bu 
borada yurtimizda bir qator ishlar amalga oshirilib kelinmoqda. Yangi 
O‘zbekistonning 2022-2026-yillarga mo‘ljallangan taraqqiyot strategiyasi 
5-yo‘nalishining qator maqsadlarida ham “sog‘lom dunyoqarash va 
bunyodkorlikni umummilliy harakatga aylantirish, kitobxonlikni keng 
ommalashtirish, millatlararo totuvlik va dinlararo bag‘rikenglik muhitini 
mustahkamlash, ma’naviyat va ma’rifat maskanlarini barpo etish, buyuk 
ajdodlarimiz boy ilmiy merosini chuqur o‘rganish va keng targ‘ib qilish” kabi 
masalalarning ham ilgari surilgani bunga misol bo‘la oladi. 
Ajdodlarimizdan qolgan moddiy va ma’naviy meroslarimiz bugungi kun 
va kelajak yosh avlodni ma’naviy axloqiy tarbiyasini rivojlantirishga doir 
shakllangan urf-odatlarimiz, boqiy an’analarimiz juda ko‘p. Bu 
merosimizdan bugungi kunda ham yosh avlodni ma’naviy barkamol qilib 
tarbiyalashda keng foydalanish maqsadga muvofiqdir. Negaki, biz 
davlatimizning istiqboli yosh avlodimiz qanday kamol topishi va qanday 
ma’naviy fazilatlar egasi bo‘lib voyaga yetishi, ularni faol munosabatda 
bo‘lishi hamda qanday oliy maqsadlarga xizmat qilishiga bog‘liq ekanini 
hamisha yodda tutishimiz kerak.
Respublikamizda ta’lim-tarbiya tizimini isloh qilish borasida amalga 
oshirilayotgan ishlar xuddi mana shu maqsadga yo‘naltirilgan. Zero, ushbu 
masala g‘oyaviy nuqtayi nazardan yangi tahrirdagi Ta’lim to‘g‘risidagi 
O‘zbekiston Respublikasi Qonuni tamoyillariga so‘zsiz muvofiq keladi. 
Zamonaviy ta’lim-tarbiya tizimi va milliy meros asosidagi g‘oyaviy 
uyg‘unlik – ta’lim-tarbiya jarayonida milliy merosning ma’naviy-ma’rifiy 
zaminlariga tayanish zarurligini ham anglatadi.
Shu jihatdan olib qaraganda, buyuk ajdodlarimiz, alloma-yu 
mutafakkirlarning asrlar davomida yaratgan boy ma’naviy merosi yosh 
avlodni komillik ruhida tarbiyalashdagi ahamiyati bugungi kunda ham o‘z 
o‘rnini yo‘qotmagan. Bugungi kunda ota-ona, oila va mahalla, tarixiy xotira, 
milliy g‘urur, komil inson tarbiyasi bilan bog‘liq tuyg‘u va tushunchalarni 
yosh avlod qalbi va ongiga ta’sirchan usul-uslublar orqali singdirish juda 
muhim.