Ikkinchi qism toshkent – 2023
Download 4.07 Mb. Pdf ko'rish
|
TO\'PLAM II
|
Mas’uliyatsizlik.
Bugun ayrim ota-onalarimiz tomonidan qo‘pol ravishda yo‘l qo‘yilayotgan xatoliklar ortidan yoshlar mas’uliyatsizligi ortib bormoqda. Masalan, ilmga bo‘lgan mas’uliyatsizlikni keltirib o‘tish o‘rinli bo‘ladi. Bu borada olib borgan so‘rovnoma natijalari. Ya’ni Siz uchun qaysi turdagi bilim olish imkoniyatlari muhim hisoblanadi? mazmunidagi savolga, jami 15-20 yoshlar oralig‘idagi 350 ta respondentlarni bergan umumiy javobi quyidagicha bo‘ldi: − qiziqishga qarab olingan bilim 91 ta (26 %); − ota-ona bergan bilim 42 ta (12 %); − maktab darsligidan olingan bilim 49 ta (14 %); − mustaqil kitob o‘qish orqali olingan bilim 73 (21 %); − internet xizmatlaridan, ijtimoiy tarmoqlardan, onlayn kurslardan olingan bilim 95 ta (27 %). Bundan xulosa kelib chiqadiki, yoshlar tafakkurida kibermakon imkoniyatlariga “suyanib qolish, tayanish” orqali fikrlar qobiliyati oshib bormoqda. Boshqacha aytganda, ota-onalarimiz berayotgan tarbiya qoniqarli emas, maktab darsliklarida keltirib o‘tilgan ma’lumotlar “internet saytlaridan” olinadigan axborot shaklidagi bilim o‘rnini bosa olmayapti. Agar muammoga chuqurroq yondashadigan bo‘lsak, masalaning ikkinchi 513 tomoni ham ochiladi. Ya’ni kutubxonada kitob o‘qish yoki 45 minut maktabda, 80 daqiqa oliy ta’lim dargohlari auditoriyasida berilayotgan (o‘qituvchi yoki domlalar tomonidan) bilimdan ko‘ra − internet makonidan axborot izlash orqali bilim olish qo‘layroq degan tushuncha, yoshlar ongida muqim o‘rin tutmoqda. Xush! bu hol yaxshimi yoki yomon? degan haqli savol tug‘iladi. Bizning javob: Yaxshi deydigan bo‘lsak. Demak, bolalarimiz o‘ziga qo‘lay bo‘lgan tartibda, vaqtda, shart-sharoitda turli variantlarda bilim olishi mumkin. Yomon deydigan bo‘lsak. Demak, maktab o‘qituvchisi yoki oliygoh domlasi bilan munozaraga kirishish, fikrlarni qiyosiy tahlil etish, ma’lum bir vaqt me’yoriga amal qilish, berilayotgan savolga ham, olinayotgan javobga ham mas’uliyatni chuqur his etmaslik − ko‘nikma darajasiga chiqib, yoshlar kundalik tarzida doimiy qaror topadi. Buning oqibatlari qanday bo‘ladi? kabi savollarga javob bitta: ilm qadri tushadi, ilmsizlik ortadi, o‘qituvchi, domla kabi ustozlar mavqei, obro‘si toptaladi. Tom ma’noda jamiyat tanazzul sari yuz tutadi. Loqaydlik. Ilmsizlik loqaydlikni keltirib chiqaruvchi asosiy omil hisoblanadi. Masalan, qilayotgan ishingizda, bajarayotgan amalingizda ilmiy dalil, isbot yoki aniq asosingiz bo‘lmasa, to‘g‘ri yo‘ldan borayotganligingizga to‘liq ishonchingiz komil bo‘lmaydi. Bu bajarayotgan amalingizdan qoniqish hosil qilmayotganligingizni anglatadi va o‘z navbatida − kasb, vijdon, davlat, jamiyat oldidagi vazifangizga nisbatan loqaydlik bilan yondashayotganligingizni ko‘rsatadi. Shu sababli, bugungi yoshlarning aksariyatida ilmga bo‘lgan loqaydlik avj olmoqda. Masalan, mamlakatimizning oliy dargohlariga 2022-2023 o‘quv yili uchun e’lon qilingan kvotalar bo‘yicha olingan test imtihonlarining umumiy natijalariga e’tibor qaratsak, yoshlarni ilmga bo‘lgan passiv munosabati yaqqol ko‘rinadi. Ma’lumot uchun: O‘zbekistonda 2022/2023-o‘quv yilida 1 million 73 ming 821 nafar abituriyent testga kirgan bo‘lib, ularning yarmidan ko‘pi o‘tish ballini to‘play olmagan. DTMning mandat.dtm.uz saytidagi ochiq ma’lumotlarga ko‘ra, testga kirgan abituriyentlarning 550 ming nafari (51,2 foizi) o‘tish balining eng quyi chegarasi bo‘lgan 56,7 ballni ham to‘play olmagan[5]. Bundan xulosa shuki, davlatimiz tomonidan yoshlarni ilm olishiga, o‘z mutaxassisligi bo‘yicha zamon talablariga javob beradigan yetuk kadr bo‘lib yetishishlariga keng imkoniyatlar yaratilib berilgani sari, ularning ilm olishga bo‘lgan loqaydligi ham oshib bormoqda. Albatta buning obyektiv va subyektiv sabablari bor. Obyektiv sabablar: aksariyat maktab va oliygohlarda o‘z kasbini chuqur biladigan, zamonaviy bilim, ko‘nikma va malaka bilan qurollangan pedagog kadrlarning yetishmovchiligi, texnik, texnologik, axborot resurs ba’zalarning taqchilligi, global axborot 514 xurujlarini oshib borayotganligi, inson ongini chalg‘ituvchi dezinformatsion ma’lumotlar oqimiga bo‘lgan “ijtimoiy talab” rivojlanib borayotganligini misol qilish mumkin. Subyektiv sabablar: ota-onalar faoliyatida − farzand uchun moddiy ta’minotni birinchi o‘ringa chiqib qolishi, ma’naviy ozuqaga (tarbiyaga) yetarli darajada e’tibor bermayotganligi, farzandlar uchun barcha shart-sharoitni ota-ona tomonidan yaratib berishga urinilayotganligi, farzandlarni mehnatkash, o‘z kelajagi uchun avvalo o‘zi mas’ul ekanligini uqtiruvchi tarbiya o‘rniga “men bor nima g‘aming bor”, “meni davrimda yashab qol”, “men qiynalib katta bo‘ldim, farzandim bunday bo‘lmasligi kerak”, “o‘qiganlar nima bo‘layapti, muhimi pul topishni bilish kerak” va boshqa shu kabi “aqlsizlarcha fikrlashimiz” ortidan − farzandlarimiz kelajagi mavhumlashib bormoqda. Yuqorida keltirib o‘tilgan fikr mulohazalardan kelib chiqib, quyidagi xulosalarni keltirib o‘tamiz: 1. Oila, mahalla, maktabgacha ta’lim muassasalari hamda maktab ta’limida bilim va ko‘nikma olayotgan yosh avlodni kiber tahdidlar qurshoviga tushib qolmasligini ta’minlash zarur. Buning uchun, ular ongida “urug‘ sochishi” mumkin bo‘lgan kiber tahdidlar, ularning oqibatlari haqida axborot berish mexanizmini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish tavsiya etiladi. 2. Oliy ta’lim dargohlarida tahsil olayotgan talabalar bilimini qiyosiy tahlil etish, ular foydalanayotgan manbalar sofligini nazorat qilish, kelishi kutilayotgan “axborot xuruji”ni oldini olish, “axborot seleksiyasi”ni tashkil etish, yoshlar dunyoqarashini mafkuraviy tahdidlardan himoyalash bo‘yicha davlat dasturi ishlab chiqilishi kerak. 3. Kiber tahdidga qarshi kurashishda ommaviy axborot vositalari rolini oshirish, ular faoliyati orqali − jamiyatning har bir qatlamida “daxldorlik mas’uliyati”ni shakllantirish mexanizmini yo‘lga qo‘yish zamon talabi bo‘lib qolmoqda. Download 4.07 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|