Ikkinchi qism toshkent – 2023
Download 4.07 Mb. Pdf ko'rish
|
TO\'PLAM II
|
O‘zini rivojlantirish shaxsning o‘zida kasbiy tajriba, malaka va
mahoratni takomillashtirish yo‘lida aniq maqsad va puxta o‘ylangan vazifalar asosida mustaqil ravishda amaliy harakatlarni tashkil etishidir. Bolaning kamolotiga, ruhiyatiga, fe’l-atvori shakllanishiga quyidagi omillar ta’sir etadi: biologik omil, ijtimoiy omil, pedagogik omil, mustaqil faoliyat. Ta’limda “Shaxs” tushunchasi “Inson” tushunchasidan farqli o‘laroq, insonning ijtimoiy xususiyatlarini anglatadi. Yangi jamiyat boshqa odamlar bilan muomalada bo‘lishi, munosabat o‘rnatishi natijasida shakllanib boradigan sifatlarni bildiradi. Insonning psixik xususiyatlarini rivojlanishi (aql, iroda, diqqat, harakat ), hayotda o‘z o‘rnini topa olishi, uning Vatani, xalqning ravnaqi yo‘lida og‘ishmay, e’tiqod bilan xizmat qilishi, imonli bo‘lishi insonni shaxs darajasiga ko‘taradi. Bunday sifatlarni ro‘yobga chiqishi tarbiyaga bog‘liq bo‘ladi. Bolaning kamolotiga, ruhiyatiga, fe’l-atvori shakllanishiga qanday omillar ta’sir etadi? Pedagogika bola tarbiyasiga, uning shakllanishiga biologik omil, ijtimoiy omil va tarbiya ta’sir etadi, deydi. Bu muammo 581 pedagogikada azaldan munozaraga sabab bo‘lib kelayotgan masala hisoblanadi. Ko‘p asrlik ana shu munozara zaminida bir-biriga qarama- qarshi ikki nuqtai nazar vujudga keldi. Ulardan bir toifasi odam bolasining shaxs sifatida rivojlanishida tabiiy biologik omillar hal qiluvchi o‘rinda deb biladilar. Ularning fikricha, bola ona qornidalik vaqtida avlod-ajdodlardan o‘tgan tug‘ma xususiyatlargina rivojlanadi. Bu nuqtai nazar tarafdorlari tarbiyaning o‘rnini cheklab qo‘yadilar, fanda biologik yo‘nalish deb nomlanadi. Ularning vakillari Aristotel, Platonlarning fikrlaricha taqdir, tole har kimning hayotidagi o‘rnini, mavqeini avvaldan belgilab bergan. XVI asr falsafasida vujudga kelgan preformizm oqimi namoyandalarining fikricha, odam bolasi ona pushtidaligidayoq bo‘lajak shaxsiga xos barcha xususiyatlarga ega bo‘ladi, rivojlanish esa ana shu xususiyatlarning miqdoriy ko‘payib borishidan iboratdir. Preformistlar ham naslning shaxs rivojlanishidagi o‘rniga favqulodda yuksak baho berib, ijtimoiy muhit va tarbiyaning o‘rnini mutlaqo inkor etadilar. Bu nazariyaning yana bir yo‘nalishi XX asrda keng tarqalgan bixeviorizm oqimi bo‘ldi. Bixeviorizm oqimiga amerikalik pedagog va psixolog E.Torandayk asos soldi. Uning fikricha, shaxsning barcha xususiyatlari, shu jumladan ong va aqliy qobiliyat ham nasldan-naslga o‘tadi. Bu bilan E.Torandayk tarbiyaning shaxs rivojlanishiga ta’sirini inkor etadi, uni shaxsning xususiyatlariga ta’sir etishdan ojiz deb biladi. Xuddi shunday nuqtai nazarni yana bir amerikalik progmatik pedagog D.Dyui va A.Komboslar yoqlab chiqadilar. Ular tarbiyaning shaxsga bo‘ladigan faol ta’sirini inkor etib, rivojlanishni faqat miqdoriy o‘zgarishdan iborat deb ko‘rsatadilar. Odam qanday sifatlar bilan tug‘ilgan bo‘lsa, tarbiya jarayonida bilim olish, ko‘nikma va malaka hosil etishi natijasida shu sifat va xususiyatlar rivojlanib boradi degan fikrni ilgari suradilar. Ammo psixologiya va pedagogika fanlarining keyingi yillardagi inson tarbiyasiga, kamolotiga oid ilmiy mahlumotlari odam bolasining shaxs sifatida rivojlanib, taraqqiy etib borishiga, kamolotga yetuvchiga murakkab jarayon deb hisoblashga imkon beradi. Uning shaxs bo‘lib kamolga yetishida nasl (biologik omil), ijtimoiy muhit ham, maqsadga muvofiq amalga oshiriladigan tarbiya alohida o‘rinda. Bu ilmiy ma’lumotlar shaxsni tabiatning bir bo‘lagi deb qarashga imkon yaratadi. Shunga ko‘ra, unda tabiiy kuch va imkoniyatlar bor, ular shaxsning rivojlanishi uchun ma’lum ahamiyatga ega ekanligini ko‘rsatadilar. Bu insondagi layoqat kurtaklari bo‘lib, rivojlanishi uchun tarbiya kerak deb tahkidlanadi. Inson kamolotiga ta’sir etuvchi omillarni tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, bu omillar ichida tarbiya muhim va yetakchi ekan. 582 Haqli savol tug‘iladi – tarbiyaning maqsadi nima? Uning maqsadini kim va nima belgilab beradi? Pedagogika bola tarbiyasida uning yosh va individual (psixologik) xususiyatlarini hisobga olib boradi. Shu bois peda- gogika uchun pedagogik psixologiyaning bola xususiyatlari, ularda o‘tadi- gan psixik jarayonlarining qonuniyatlari haqidagi ma’lumotlar muhimdir. Shunga ko‘ra pedagogikaning psixologiya fani bilan bog‘liqligi an’anaviy tus olgan. Pedagogikaning boshqa fanlar bilan bog‘lanish tizimida etnografiya, xalq pedagogikasi alohida o‘rin tutadi, maqsadga muvofiqlashtirilgan holda amalga joriy etiladi. O‘zbek xalqining milliy o‘zligini anglashi jarayonida yangi tahrirdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunida ko‘rsatib o‘tilgan barkamol shaxsni shakllantirish yo‘nalishlari qonuniyatlari va tamoyillariga asoslangan holda yaratildi. Download 4.07 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|