Ikkinchi qism toshkent – 2023

 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
 
1. Рубинштейн С.Л. Бытие и сознание. Человек и мир / 
С.Л.Рубинштейн. – СПб.: Питер, 2003. –508 с. 
2. Samadov A.R. Estetik ideal: shakllanish va rivojlanish muammolari. 
Monografiya. – Toshkent: “Navro‘z” nashriyoti. 2021, - 312 bet. 
 
 
SHAXS SHAKLLANISHIGA TA’SIR ETUVCHI OMILLAR 
 
Usmonaliyeva Risolat Umaraliyevna 
Surxondaryo viloyati pedagoglarni
yangi metodikalarga o‘rgatish milliy
markazi katta o‘qituvchisi 
 
Annotatsiya: ushbu maqolada shaxs shakllanishida unga ta’sir etuvchi 
omillar, shaxsning rivojlanishida unga ta’sir etuvchi ijtimoiy ta’sirlarning 
sabablari tahlil qilinadi. 
Kalit so‘zlar: tarbiya, shaxs, jamiyat, pedagogika, ta’lim, oila. 
O‘sib va rivojlanib boruvchi inson - tarbiya obhekti hisoblanadi. Butun 
hayoti davomida insonning rivojlanish jarayoni davom etaveradi. U turli 
o‘zgarishlarni, jismoniy, psixik, miqdor va sifat o‘zgarishlarni o‘z boshidan 
kechirib boradi. Insonda bo‘ladigan jismoniy o‘zgarishlarga uning bo‘yini 
o‘sishi, vaznini og‘irlashib borishi, suyak va mushak tizimlarini, ichki 
organlari va asab tizimini o‘zgarib borishi kiradi.
Psixik o‘zgarishlar esa, uning aqliy rivojiga aloqador bo‘ladi va insonda 
shaxsning psixik sifatlarini shakllanib borishi, unda hayot uchun zarur 
bo‘lgan sotsial sifatlarni tarkib topishi hisoblanadi. 
Inson bolasining rivojlanishi bu muhim jarayon sanaladi. Ma’lumki, 
hayoti davomida inson jismoniy va psixik tomondan o‘zgarib boradi. Lekin 
bolalik, o‘smirlik va o‘spirinlik davrida rivojlanish nihoyatda kuchli bo‘ladi. 
Bola mana shu yillarda ham jismoniy, ham psixik jihatdan o‘sishi, o‘zgarishi 
tufayli shaxs sifatida kamolga yetadi, bunda berilayotgan tarbiya maqsadga 

---

580 
muvofiq ta’sir etishi natijasida bola jamiyat a’zosi sifatida kamol topib, 
murakkab ijtimoiy munosabatlar tizimida o‘ziga munosib o‘rin egallaydi.
Odamning munosabatlari doirasiga kishilar bilan aloqasigina emas, 
balki tabiatga, jamiyatga, hayotga bo‘lgan munosabatlari ham kiradi. Mana 
shu xil ko‘p qirrali aloqalar va munosabatlar zaminida har bir shaxs o‘z 
qobiliyati va qiziqishini, o‘z bilimi va uquvini namoyon qiladi, o‘z ishiga, 
vazifasiga, burchiga, xalqiga, Vataniga, o‘z-o‘ziga bo‘lgan munosabatlarini 
ifodalaydi. Tabiiyki, shaxsdagi bu fazilatlar faqat tarbiyaning mashulidir. 
Shaxs psixologik jihatdan taraqqiy etgan, shaxsiy xususiyatlari va xatti- 
harakatlari bilan boshqalardan ajralib turuvchi, muayyan xulq-atvor va 
dunyoqarashga ega bo‘lgan jamiyat ahzosi.
Shaxsning kamol topishida va uning xulqiga ijtimoiy va biologik 
omillarning ta’sir kuchi xulqiga, munosabatiga va aloqalariga yoshi, bilimi, 
hayotiy tajribasi, odatlari va nihoyat, vaziyat ham ta’sir etadi. Shaxsning 
fazilatlarini to‘g‘ri aniqlash va bexato baholash uchun uni turli 
munosabatlar doirasiga, turli vaziyatlarda kuzatib ko‘rish lozim. Ana 
shundagina shaxsning ijtimoiy xulqi, ma’naviy qiyofasi, insoniy fazilatlari 
ro‘yobga chiqadi. Demak, shaxsni rivojlantirish vazifasini to‘g‘ri hal qilish 
uchun uning xulqiga ta’sir etuvchi omillarni, bu omillarning tabiatini, 
shaxsning xususiyatini yaxshi bilmog‘i kerak.