Иктисодиёт тармоклар ва сохалар

Сунъий монополия – бу монополиястик фойда олиш мақсадида ташкил қилинган бирлашмалардир. Сунъий монополиялар турли монопол бирлашмалар шаклида намоён бўлади. Сунъий монополиялар ўзаро келишув ёки рақобатни сунъий босиб туриш орқали шаклланади

Ўзбекистонда монополистик фаолият турлари

1. Нефть, нефть маҳсулотлари ва газни қувур орқали транспортировка қилиш

2. Электр ва иссиқлик энергиясини ишлаб чиқариш ҳамда транспортировка қилиш

3. Темир йўллар инфратузилмасидан фойдаланиш

4. Умумий эркин фойдаланиладиган почта алоқаси хизматлари

5. Сув қувурлари ва канализация хизматлари

6. Аэронавигация хизматлари

7. Порт хизматлари

8. Аэропорт хизматлари

Монополистик тузилмалар

1. Картель - нархлар ва фойдани ошириш мақсадида маҳсулот хажмини чеклашга келишиб олган ишлаб чиқарувчилар уюшмаси. Картелнинг асосий келишув объектлари нархлаштириш, фаолият доираси, сотиш шартлари, патентлардан фойдаланиш

2. Синдикат – бу монополистик бирлашманинг бир тури. Улар бир тармоқ корхоналари ҳуқуқий ва ишлаб чиқариш мустақиллигини сақлаб қолган ҳолда буюртмаларни тақсимлаш, хом ашё сотиб олиш, ишлаб чиқарилган маҳсулотни сотиш учун ўзларининг тижорат фаолиятларини бирлаштириб, ягона идора тузадилар
3. Трест – бу монополистик бирлашманинг бир тури ҳисобланиб, улар бир тармоқ корхоналарининг қўшма мулк, ишлаб чиқариш ва сотиш фаолиятини ҳамкорликда амалга ошириш учун бирлашиши орқали вужудга келади. Трест иштирокчилари ўзларининг ишлаб чиқариш ва тижорат мустақилликларини тўлиқ йўқотадилар. Трест бошқарув ягона марказ орқали амалга оширилиб, олинган фойда иштирокчилар улушига қараб тақсимланади
Концерн – турли тармоқ корхоналарининг умумий бошқарув ва молиявий мақсадларда бирлашувидан иборат монополистик тузилмадир. Одатда концерн таркибига ишлаб чиқариш корхоналаридан ташқари транспорт ва савдо, банклар ёки бошқа молиявий ташкилотлар (суғурта, пенсия фондлари, кредит уюшмалари) киради