Илмий тадқиқот манба ва маълумотларини таҳлил қилиш асослари Мақсадли режа: Муамоли таҳлил

Сабаб-оқибатли таҳлил сабаблиликка асосланади. «Сабаб» ва «оқибат» унинг асосий тушунчалари бўлиб, улар ҳодисалар ўртасидаги алоқани ифодалайди. Гап шундаки, иккита ҳодисанинг ўзаро баҳамжиҳат ҳаракати жараёнида муайян шарт-шароитлар мавжуд бўлганида бир ҳодиса (сабаб) бошқа ҳодиса, воқеа, жараён (оқибат)ни ҳосил қилади, яратади.
Сабаб-оқибатли таҳлил бир неча қадамларни ўз ичига олади:

• 
  объект ва тадқиқот предметининг ифодаси;
  
• 
  айрим асосий ҳодисаларнинг объект ва тадқиқот предметини изоҳловчи эҳтимол тутилган сабаб ва эҳтимол тутилган оқибат сифатида белгиланиши;
  
• 
  сабаб-оқибатли алоқа мавжудлигининг белгиланиши, сабаб ва оқибатнинг аниқланиши;
  
• 
  сабаб-оқибатли алоқа типининг белгиланиши, унинг туси аниқланиши;
  
• 
  сабаб-оқибатли занжир тузилмасида ушбу сабаб-оқибатли алоқа ўрнининг аниқланиши;
  
• 
  ўрганилаётган ҳодисалар ва жараёнларнинг сабаблилик билан изоҳланиши.
  

2. Прагматик таҳлил
Прагматик таҳлил у ёки бошқа объект, жараён, ҳодиса хусусида ундан амалий ҳаётда янада самаралироқ фойдаланиш нуқтаи назаридан мушоҳада юритишни назарда тутади.
Самарадорлик, натижавийлик ва баҳолаш прагматик таҳлилнинг асосий тушунчаларидир.
Самарадорлик - минимал вақтда ва минимал ресурслар билан юксак натижага эришишдир.
Натижавийлик – қўйилган мақсадга эришиш қобилияти.
Баҳолаш – бирор-бир ҳодисани самарадорлик ва натижавийлик нуқтаи назаридан тавсифлайдиган катталик.
Прагматик таҳлил қуйидаги ҳаракатларнинг изчил мажмуидан иборат:

• 
  объект ёки жараён ҳақида унинг функциялари нуқтаи назаридан мушоҳада юритиш;
  
• 
  тизимнинг натижавийлигини белгилаш;
  
• 
  тизимга нисбатан талабларни қондирмаётган функцияларни аниқлаш; унинг фаолият юритиши самарадорлигини таҳлил этиш;
  
• 
  тизимнинг тузилмавий таҳлили, унинг тузилмавий муаммолари ва самарасизлик сабабларини аниқлаш;
  
• 
  тизим имкониятлари, унинг салоҳияти, фойдаланилмаган захираларни ўрганиш;
  
• 
  тизим самарадорлигини ошириш бўйича таклифларни ишлаб чиқиш.