Ilmiy jurnal

Муаммонинг ўрганганлик даражаси. Эгизакларни жуфтлик сифатида ўрганиш - ўзига хос 
эгизакларнинг жиҳатлари ва жуфтлик ичидаги муносабатлар хусусиятларини ўрганишларни ўз 
https://buxdu.uz

---

№ 1, 2023 “PSIXOLOGIYA” ILMIY JURNAL * НАУЧНЫЙЖУРНАЛ * SCIENTIFIC JOURNAL
 
170 
ичига олади. Эгизак турларидан, монозигота ва дизигота жуфтларининг шериклари учун атроф-
муҳит шароитларининг тенглиги ҳақидаги тахминнинг ҳақиқийлигини текшириш учун ѐрдамчи 
усул сифатида ишлатилади. 
Ягона эгизакларни ўрганишда эътибор қаратадиган бўлсак, у ѐлғиз туғилган болалар ва кўп 
туғилишда туғилган болаларнинг ривожланиш хусусиятларини таққослашни ўз ичига олади. Бунда 
шериклардан бири туғилиш пайтида вафот этган. Шунингдек, эгизаклар ривожланишининг 
пренотал хусусиятларининг уларнинг кейинги ривожланишига таъсирини баҳолашнинг ѐрдамчи 
усули ҳисобланади. 
Шу билан бир қаторда, эгизаклар ва эгизак бўлмаганлар ўртасидаги фарқларнинг аҳамиятини 
баҳолаш учун ѐрдамчи усулларини кўриб чиқсак,агарда уларда бир хил умумий популяцияга 
тегишли бўлса, эгизакларни ўрганиш маълумотлари бутун популяцияга кенгайтирилиши мумкин. 
Келинг, ушбу усулнинг мақсадини бироз тушунтириб берайлик. 
Эгизакларни ўрганишдан мақсад, ва эгизак бўлмаганлар ўртасидаги тизимли фарқларни 
ҳисобга олиш ва тадқиқотида чиқарилган хулосаларни яхлидлашдир.
Эгизаклар ва ѐлғиз болалар ўртасидаги фарқларнинг асосий қисми, эрта ривожланиш 
даврлари билан боғлиқдир. Эгизакларда эрта туғилиш эҳтимоли кўпроқ, агар туғма аномалиялар 
ҳақида гапирилмаганда. ва ўртача туғилиш вазни ѐлғиз туғилганларга қараганда паст бўлади, бу 
қисман эрта туғилиш даражасининг юқорилиги билан боғлиқ. Ўлик туғилиш ва чақалоқлар ўлими 
кўрсаткичлари ҳам эгизаклар учун юқори. Эгизакларда ақлий заифлик хавфи юқори бўлади. Ўртача 
ѐш эгизакларнинг ақл-заковати ѐлғиз туғилган тенгдошларига қараганда бир оз пастроқ. Таниқли 
эгизаклар тадқиқотчиси Рене Заззонинг фикрига кўра, эгизакларда интеллект коэффициентининг 
(ИҚ) ўртача қиймати аҳоли ўртача кўрсаткичидан 7 балл пастроқдир деб таъкидлайди. 
5
Кўпинча 
эгизаклар оғзаки нутқ қобилиятини камайтиради. Эрта болалик даврида шериклари вафот этган 
эгизаклар намунасини (яъни, бу намунадаги деярли эгизаклар ѐлғиз бўлиб тарбияланган) ѐлғиз 
болалар намунаси билан солиштирганда, когнитив ривожланишда фарқлар топилмади. Ушбу 
маълумотлар шуни кўрсатадики, эгизакларда ақлнинг бироз пасайиши эмбрион ѐки туғилиш 
даврининг қийинчиликлари билан эмас, балки эгизакларни эр-хотин сифатида тарбиялашнинг ўзига 
хос хусусиятлари билан боғлиқ. Биринчидан, эгизаклар туғилганда, оиланинг юки ортади ва ота-
оналар фарзандлари билан ривожланиш машғулотларига сарфлашлари мумкин бўлган вақтлари 
анча кам бўлади. Иккинчидан, ўсиб бораѐтган эгизаклар ўзига хос ижтимоий гуруҳдир ва ташқи 
дунѐ билан маълумот алмашишга камроқ эҳтиѐж сезади.
Эгизакларнинг бир-бирига яқинлигининг бундай ҳолати "эгизаклар ҳолати" деб аталади ва 
кўпинча эгизакларнинг ривожланишининг кечикишига олиб келади. Шундай қилиб, эгизаклар 
фақат улар учун тушунарли бўлган махсус, автоном тилни ривожлантириши мумкин, аммо тўлиқ 
ҳуқуқли нутқнинг ривожланиши, натижада, орқада қолмоқда. Бу ҳодиса кўпроқ бир-бирига 
боғланган монозигота эгизаклари учун хосдир. Нутқни ривожлантиришдаги бундай кечикиш, агар 
болалар бир мунча вақт ажратилса (масалан, улар болалар боғчасида турли гуруҳларга 
жойлаштирилса) осонликча бартараф этилади ва улар бошқа болалар ва катталар билан мулоқот 
қилишга мажбур бўлади. 
Шундай қилиб, эгизаклар ривожланишининг баъзи хусусиятлари эгизакларнинг аҳолининг 
алоҳида қисми сифатида қолган қисмидан бироз фарқ қилишига олиб келади. Бу фарқлар эрта, 
айниқса, гўдаклик даврида аниқроқ кўринади. Вақт ўтиши билан эгизакларнинг жисмоний ва ақлий 
ривожланишидаги баъзи кечикишлар қопланади ва кўпинча эгизаклар аҳолининг қолган қисми 
билан солиштириш мумкин бўлади.
Сергиенко Е.A. ҳаммуаллифлар билан бу омилларнинг монозиготик ва дизиготик эгизакларга 
тенг бўлмаган таъсири ҳақида гапиради. Монозиготларда эр-хотин ичидаги ролларни тақсимлашда 
интеллектуал ривожланиш, мактаб ўйинлари ва жисмоний кучга кўпроқ эътибор қаратилади, 
дизиготикларда эса туғилиш тартиби ва туғилишдаги бўй, вазн рол ўйнайди. Қарама-қарши 
жинсдаги дизиготик эгизаклар санаб ўтилган жуфтликлар орасида оралиқ позицияни эгаллайди. 
Муайян атроф-муҳит шароитлари ўрганилаѐтган хусусиятга кўра эгизаклар кўрсаткичларининг 
жуфтлик ичидаги ўхшашлигини ошириши ѐки камайтириши мумкин. Бироқ, ривожланишнинг 
атроф-муҳит шароитлари уларнинг психологик хусусиятларидаги жуфтлик ўхшашлигига таъсир 
қилмайди, бу ҳақиқий зиготлик билан белгиланади ва сезилмайди. Бу зиготликнинг нотўғри 
5
Twin and Triplet Psychology A professional guide to working with multiples Edited by Audrey C.Sandbank 
London and New York First published 1999 
https://buxdu.uz

---