Ilmiy-metodik jurnali scientific-methodical journal ministry of public education of the

“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali. 2018. № 4.   www.xtjurnali.zn.uz
ligi to‘g‘risida guvohlik beradi. Muammoni hal qilishning asosiy qiyinchiliklari orasida 
tadqiqot  obyektini  tushunishning  noaniqligi  hisoblanadi.  Bu  o‘quv-matematik  va  il-
miy-matematik qobiliyatlarni aralashtirib yuborilishiga olib keladi.
qobiliyatlar faoliyatda va uning natijalarida aks etadi, shuning uchun ham ta’lim va 
ilmiy ijodning turli xususiyatlari tabiiy ravishda matematik qobiliyatlarning ikki mustaqil 
guruhlarining turli xususiyatlarini belgilaydi.
Shu  sababli  L.M.  Fridman  tomonidan  taklif  etilgan  matematik  tafakkur  darajasi 
nafaqat maktab matematika faniga, balki oliy ta’lim muassasasi matematikasiga ham 
taalluqli emasligi biz uchun ayon – u ko‘proq metamatematikaga mos keladi. Bunday 
darajaga erishish butun matematikaning yuksak tartibini rasmiylashtirish, o‘quvchilar-
ning rasmiy mantiqni egallashlarini nazarda tutadi. Bunday yo‘nalishda o‘quvchi uchun 
haqiqiy munosabatlar va obrazlarning ifodaliligi yo‘qoladi, deduksiya va induksiya qo-
rishmasining jozibasi yo‘qoladi.
Mazkur muammoga A.A.Stolyarning qarashlari qiziqish uyg‘otadi. U matematik ta-
fakkurning rivojlanishini tegishli darajalarining shakllanishi dinamikasida qaraydi. Shu 
sababli ham matematik qobiliyatlarni o‘quv jarayoni bilan, shaxsning shakllanishi va 
rivojlanishi bilan yopiq (noaniq) tarzda bog‘laydi. A.A. Stolyar geometriya va algebrada 
matematik tafakkurning 5 ta darajasini ko‘rib chiqadi.
Taklif  qilingan  sxemaning  pedagogik  maqsadga  muvofiqligini  ijobiy  baholashda 
A.A. Stolyar tomonidan taklif etilgan sxema tafakkur darajalariga mos kelishiga qo‘shil-
maymiz, bu ko‘proq kutilgan ta’lim xususiyati, abstraktsiya darajalari, deduksiya dara-
jalaridir. Bundan tashqari 1 va 2-darajalar (A.A. Stolyar bo‘yicha, boshlang‘ich maktab 
darajalari) yaqqol pasaytirilgan. O‘quv faoliyati nazariyasi doirasida amalga oshirilgan 
zamonaviy tadqiqotlar va tajriba-sinovlar o‘quvchilar boshlang‘ich maktabda nazariy 
tafakkurning yuqori darajasiga erishishlari mumkinligini ko‘rsatadi. 
Faqatgina  abstraktsiya  darajasining  o‘zi  emas,  balki  analiz,  sintez,  tasniflash, 
umumlashtirish,  qiyoslash,  analogiya  operatsiyalariga  asoslangan  nazariy  tafakkur 
darajasi muhimdir.