Ilmiy rahbar: aytimbetov n. Bajardi: ikromov sh


Ko'zning optik tizimi haqida


Download 166.83 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/9
Sana29.06.2023
Hajmi166.83 Kb.
#1657499
1   2   3   4   5   6   7   8   9
Bog'liq
Ikromov Sh 2-G fizika optika kurs ishi

1.2. Ko'zning optik tizimi haqida 
Fizikaviy optika nuqtai nazaridan inson ko'zi bitta umumiy asosiy optik o'qga 
ega bo'lgan ikki yoki undan ortiq linzalarning mavjudligi bilan tavsiflangan 
markazlashtirilgan optik tizimlar deb ataladi. 
Ko'zning optik tizimi - bu ko'zning optik apparati, unga tirik linzalar 
(diafragma joylashgan linza va shox parda), shishasimon hazil va suvli hazil kiradi. 
Shuningdek, u shox pardaning shaffofligini ta'minlaydigan lakrimal suyuqlikni ham 
o'z ichiga oladi. Ushbu tizimning asosiy sinishi sirtlari ikkala ob'ektiv yuzasi hamda 
oldingi kornea yuzasi. Qolgan ommaviy axborot vositalarining vazifasi asosan 
yorug'likni o'tkazishdir. Ko'z ko'rib chiqilayotgan tashqi dunyo ob'ektlarini sezadi, 
ularning to'r pardasidagi tasvirlarini tahlil qiladi. Funksional jihatdan ko'z ikki
asosiy bo'limga bo'linadi: yorug'lik qabul qiluvchi va nur o'tkazuvchi. 
Yorug'lik o'tkazuvchi qism ko'zning shaffof muhitini o'z ichiga oladi: shox 
parda, old kameradagi namlik, shishasimon tanasi va ob'ektiv. Yorug'likni qabul 
qilish bo'limi - bu retina. Yorug'lik o'tkazuvchi vositalarning optik tizimi yordamida 
ob'ektlarning tasviri retinada takrorlanadi. Ko'rib chiqilayotgan narsalardan aks 
etadigan yorug'lik nurlari 4 ta sinishi yuzasi orqali o'tadi: shox pardaning orqa va old 
yuzalari, linzalarning orqa va old yuzalari. Ularning har biridan o'tib, nur dastlabki 
yo'nalishdan chetga chiqadi, natijada biz optik tizimning markazida biz ko'rib turgan 
narsaning haqiqiy, lekin 180 gradusga teskari tasvirini olamiz. Optik tizimda 
yorug'likning sinishini anglatadigan sinish degan narsa bor. 
Ko'zning optik o'qi - bu har bir sinadigan sirtning egrilik markazlaridan 
o'tuvchi to'g'ri chiziq. Sinishdan keyin ma'lum bir o'qga parallel ravishda tushadigan 
yorug'lik nurlari tizimning asosiy markazida birlashtiriladi. Parallel nurlar cheksiz 
uzoq ob'ektlardan chiqadi va optik tizimning asosiy yo'nalishi - bu cheksiz uzoq 
ob'ektlarning tasviri hosil bo'ladigan optik o'qni kengaytirish joyidir Asosiy tekislik 
hamda asosiy fokus orasidagi masofa optik tizimning asosiy fokus masofasidir. 
Tizimning optik kuchi fokus masofasiga bog'liq. U qanchalik qisqa bo'lsa, tizim ham 


11 
shunchalik sinadi. Ob'ektivning kuchi diopter deb ataladigan fokus uzunligiga 
teskari bo'lgan qiymat yordamida o'lchanadi. 
Bitta diopter (diopter) - bu ob'ektivning bir metrli fokus masofasidagi sinish 
kuchi. Ob'ektivning fokus masofasini bilib, uning sinishini aniqlashingiz mumkin. 
Ko'zning optik tizimini to'liq tavsiflash uchun siz shox parda va linzalarning old va 
orqa yuzalarining egrilik radiuslarini, shuningdek ob'ektiv hamda shox pardaning 
qalinligini bilishingiz kerak, ning anatomik o'qi uzunligini aniqlang. Ko'z, old 
kameraning chuqurligi va shaffof muhitning asosiy sinishi ko'rsatkichlari. Yuqorida 
tavsiflangan qiymatlarni turli xil usullar bilan o'lchash mumkin, ular uch guruhga 
bo'linadi: optik, ultratovush hamda radiologik. Optik usullar sinishi apparatlarining 
alohida elementlarini o'lchashga hamda o'qning uzunligini hisoblash yo'li bilan 
aniqlashga imkon beradi. Ultratovush va rentgenografiya usullari to'g'ridan-to'g'ri 
ko'z o'qining uzunligini o'lchashga imkon beradi. Ko‘rish analizatori hamda uning 
yordamchi a’zolari klinik anatomiyasi hamda fiziologiyasi. Ko`zning tashki qavati:
uning asosiy vazifasi ko`z shaklini, ma’lum turgorligini ushlab turish, ko`zni 
ximoyalashdir, tashki fibroz qavat – bu ko`z mushaklarining birikkan soxasidir. Bu 
qavat ikkita nerv qismlaridan iboratdir: shox parda va sklera. Shox parda: fibroz 
qavatga taalluqli bo’lgan umumiy funksiyalarni bajarishdan tashqari yorug’lik 
nurlarini sindirishda ishtirok etadi. Shox parda umuman qon tomirlarga ega emas, 
faqat limbning yuza qavatlari chetki tomirlar tutamlaridan va limfatik tomirlardan 
iboratdir. Moddalar almashinuvi chetki xalqasimon tomirlar tutami, ko`z yoshlar va 
oldingi kamera suyuqligi hisobiga bo’ladi [5].
Bunday nisbiy aloxidalik belmalardagi shox pardani o’tkazishda yaxshi aks 
etadi. Antitanalar o’tkazilgan shox pardaga yetib borolmaydi hamda boshqa yot 
tuqimalarda sodir bo’lgani singari shox pardani yemirib tashlolmaydi. Shox parda 
nerv tolalariga juda boy hamda odam organizmidagi eng yuqori sezgirlikka ega 
bo’lgan tuqimalardan hisoblanadi. Manbasi uch shoxli nerv bo’lgan bir qancha 
sezgir nervlar qatorida ham shox pardada trofik funksiyani bajaruvchi simpatik 
innervatsiya ham mavjudligi aniqlanagan. Moddalar almashinuvi normal bo’lishi 
uchun tuqima va qon orasidagi jarayonlar balansi aniq bo’lishi lozimdir. Aynan 


12 
shuning uchun kolbachalar retseptorlarining eng afzal ko`rgan o’rni tomirlarga boy 
bo’lgan shox pardaskleral zona hisoblanadi. Shu yerda normal bo’lgan moddalar 
almashinuvi jarayonidagi kichiknagina siljishni ham hisobga oladigan tomirli
tuqimali retseptorlar joylashadi. Normal kechuvchi almashinuv jarayonlari – shox 
parda tiniqligining garovidir. Hozirgacha shox parda tiniqligining sababi noaniq. 
Shox parda tiniqligi shox parda to’qimasidagi proteinlar va nukleotidlarga bog’liq 
degan taxminlar bor. Shu qatorda kollagen fibrillalar xolatining to’g’riligiga ham 
ahamiyat beriladi. Gidratatsiyaga epiteliyning tanlangan o’tkazuvchanligi ta’sir 
etadi. Ana shu murakkab zanjirlardan birining buzilishi shox parda tiniqligining 
yo’qolishiga sabab bo’ladi. Shu tariqa, shox pardaning asosiy xususiyatlari 
quyidagilardan iborat: tiniqligi, sferikligi, aniq o’lchamdaligi, yuqori sezgirligi
silliqligi.
Sklera: fibroz qavatning 5/6 kismini tashkil qiladi, shuning uchun skleraning 
asosiy funksiyasi ko`z shaklini ushlab turishdan iborat, shuningdek sklera ko`zni 
xarakatlantiruvchi mushaklarni birlashtirib turadi.
Ko`zning o’rta qavati: Uchta tarkibiy qismdan iborat: rangdor parda, siliar 
tana, tomirli qavat.
Rangdor parda: bu qavatda ikkita mushak mavjud: sfinkter hamda dilyatator 
Manna shu ikki antogonistning o’zaro ta’siri natijasida rangdor parda reflektor 
kiskarish va korachik kengayishi yo’li bilan ko`z ichiga kiruvchi yorug’lik nurlarini 
boshqarish imkoniyatiga egadir, bunda qorachiq diametri 2 mm dan 8 mm gacha 
o’zgarishi mumkin. Sfinkter qisqa siliar nervlar shoxlari orqali ham ko`zni 
xarakatlantiruvchi nervdan innervatsiyalanadi, shu yo’l bilangina dilyatatorga uni 
innervatsiya qiladigan simpatik tolalar keladi. Lekin «rangdor parda hamda siliar 
mushaklar sfinkteri parasimpatik, qorachiq dilyatatori esa faqat simpatik nerv orqali 
ta’minlanadi degan fikrlar xozirgi vaqtda noo’rin». Siliar tana kamera suyuqligi 
ishlab chiqarilishi bilan shug’ullanadi, shuningdek siliar tanada kamera suyuqligini 
ko`z olmasidan oqib chiqishini ta’minlaydigan apparat joylashgan.
Oldingi kamera. Oldingi kameraning tashqi devori shox parda gumbazi, orqa 
devori rangdor parda, qorachiq soxasi markaziy qismi gavxarning oldingi kapsulasi, 


13 
chekkasi esa oldingi kamera periferiyasi, burchagi uning asosidagi siliar tananing 
kichik soxalaridan iboratdir. Kamera suyuqligining tarkibi tuqimalar metobolizmi 
xarakteriga bog’lik va u nerv sistemaning boshqaruvchi ta’siri ostida bo’ladi. S.S. 
Golovin oldingi kamerani «dumaloq asosga ega bo’lgan sharsimon bo’shliqning 
kesimi hamda uning gumbazini yopib turuvchi sferiklik» deb xarakterlaydi. Shox 
pardaning sferikligi tufayli oldingi kamera chuqurligi (shox parda orqa yuzasidan 
gavxarning oldingi polyusiga bo’lgan masofa) bir xil emas: markazda u 2,6-3 mm 
ga yetadi, periferiyada kamera chuqurligi ancha kichik. Patologik xolatlarda oldingi 
kamera chuqurligi xam, uning notekisligi xam katta diagnostik axamiyatga egadir. 
Oldingi kamera xajmi 0,2-0,4sm, ya’ni Provats shpritsining 2-4 qismini tashkil 
qiladi. Aksenfeld bo’yicha oldingi kamera hajmi 0,02 dan 0,3 sm
3
gacha o’zgarishi 
mumkin. Kamera o’zida eritma tuzlarini (0,7-0,9 %) va oqsil koldiklarini (0,02 %) 
saqlagan rangsiz tiniq suyuqlik kamera suyuqligidan iboratdir. Oldingi kamera 
devorlari endoteliy bilan qoplangan.
Orqa kamera. Orqa kamera gavxar diafragmasi deb nomlangan soxada 
joylashagan bo’lib, uning uzluksizligi faqat rangdor parda qorachiq chekkalari va 
gavxarning oldingi yuzasi orasidagi yupqa kapillyar yoriq orqali buziladi. Normada 
bu yoriq oldingi va orqa kameraning «aloqa» qiladigan soxasi hisoblanadi. Patologik 
jarayonlarda (ko`zning orqa qismidagi o’sib boruvchi o’smada, glaukomada) gavxar 
diafragmasi butunligicha oldinga siljishi mumkin. Qorachiq blokadasi deb 
nomlangan gavxarning rangdor parda orqa yuzasiga yopishishi ikkala kameraning 
ajralishiga va KIB ning oshishiga olib keladi. Zalsman topografik xususiyatlar 
asosida orqa kamerani bir necha qismlarga bo’ladi:
Prezonulyar bo’shliq – rangdor parda, gavxarning oldingi yuzasi va oldingi 
zonulyar tolalar orasidagi bo’shliq;
Gavxararo bo’shliq – siliar to’siqlar cho’qqisi va gavxar ekvatori orasidagi 
xalqasimon bo’shliq; orqadan u shishasimon tananing membrana hyaloideasiga
oldindan gavxarning oldingi kapsulasiga boruvchi oldingi zonulyar tolalar bilan 
birikadi.


14 
Siliar botiqlik – o’zida siliar tana to’siqlari hamda orasidagi ichki tomondan 
shishasimon tananing chegaralangan qavati bilan qoplangan kanallardan iborat; ular 
oqkali zonulyar tolalar o’tadi.
Orbikulyar soxa – tashqaridan siliar tana silliq qismi (orbiculua ciliaris) va 
ichki tomondan shishasimon tananing chegaralangan qavati orasidagi nozik bo’lgan 
yoriq ko`rinishidagi periferik soxa. Orqa kamera oldingi kamera singari kamera 
suyuqligidan tashkil topgan.

Download 166.83 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling