Ilmiy rahbar: aytimbetov n. Bajardi: ikromov sh

1.2. Ko'zning optik tizimi haqida

Fizikaviy optika nuqtai nazaridan inson ko'zi bitta umumiy asosiy optik o'qga ega bo'lgan ikki yoki undan ortiq linzalarning mavjudligi bilan tavsiflangan markazlashtirilgan optik tizimlar deb ataladi.
Ko'zning optik tizimi - bu ko'zning optik apparati, unga tirik linzalar (diafragma joylashgan linza va shox parda), shishasimon hazil va suvli hazil kiradi. Shuningdek, u shox pardaning shaffofligini ta'minlaydigan lakrimal suyuqlikni ham o'z ichiga oladi. Ushbu tizimning asosiy sinishi sirtlari ikkala ob'ektiv yuzasi hamda oldingi kornea yuzasi. Qolgan ommaviy axborot vositalarining vazifasi asosan yorug'likni o'tkazishdir. Ko'z ko'rib chiqilayotgan tashqi dunyo ob'ektlarini sezadi, ularning to'r pardasidagi tasvirlarini tahlil qiladi. Funksional jihatdan ko'z ikki asosiy bo'limga bo'linadi: yorug'lik qabul qiluvchi va nur o'tkazuvchi.
Yorug'lik o'tkazuvchi qism ko'zning shaffof muhitini o'z ichiga oladi: shox parda, old kameradagi namlik, shishasimon tanasi va ob'ektiv. Yorug'likni qabul qilish bo'limi - bu retina. Yorug'lik o'tkazuvchi vositalarning optik tizimi yordamida ob'ektlarning tasviri retinada takrorlanadi. Ko'rib chiqilayotgan narsalardan aks etadigan yorug'lik nurlari 4 ta sinishi yuzasi orqali o'tadi: shox pardaning orqa va old yuzalari, linzalarning orqa va old yuzalari. Ularning har biridan o'tib, nur dastlabki yo'nalishdan chetga chiqadi, natijada biz optik tizimning markazida biz ko'rib turgan narsaning haqiqiy, lekin 180 gradusga teskari tasvirini olamiz. Optik tizimda yorug'likning sinishini anglatadigan sinish degan narsa bor.
Ko'zning optik o'qi - bu har bir sinadigan sirtning egrilik markazlaridan o'tuvchi to'g'ri chiziq. Sinishdan keyin ma'lum bir o'qga parallel ravishda tushadigan yorug'lik nurlari tizimning asosiy markazida birlashtiriladi. Parallel nurlar cheksiz uzoq ob'ektlardan chiqadi va optik tizimning asosiy yo'nalishi - bu cheksiz uzoq ob'ektlarning tasviri hosil bo'ladigan optik o'qni kengaytirish joyidir Asosiy tekislik hamda asosiy fokus orasidagi masofa optik tizimning asosiy fokus masofasidir. Tizimning optik kuchi fokus masofasiga bog'liq. U qanchalik qisqa bo'lsa, tizim ham shunchalik sinadi. Ob'ektivning kuchi diopter deb ataladigan fokus uzunligiga teskari bo'lgan qiymat yordamida o'lchanadi.
Bitta diopter (diopter) - bu ob'ektivning bir metrli fokus masofasidagi sinish kuchi. Ob'ektivning fokus masofasini bilib, uning sinishini aniqlashingiz mumkin. Ko'zning optik tizimini to'liq tavsiflash uchun siz shox parda va linzalarning old va orqa yuzalarining egrilik radiuslarini, shuningdek ob'ektiv hamda shox pardaning qalinligini bilishingiz kerak, ning anatomik o'qi uzunligini aniqlang. Ko'z, old kameraning chuqurligi va shaffof muhitning asosiy sinishi ko'rsatkichlari. Yuqorida tavsiflangan qiymatlarni turli xil usullar bilan o'lchash mumkin, ular uch guruhga bo'linadi: optik, ultratovush hamda radiologik. Optik usullar sinishi apparatlarining alohida elementlarini o'lchashga hamda o'qning uzunligini hisoblash yo'li bilan aniqlashga imkon beradi. Ultratovush va rentgenografiya usullari to'g'ridan-to'g'ri ko'z o'qining uzunligini o'lchashga imkon beradi. Ko‘rish analizatori hamda uning yordamchi a’zolari klinik anatomiyasi hamda fiziologiyasi. Ko`zning tashki qavati: uning asosiy vazifasi ko`z shaklini, ma’lum turgorligini ushlab turish, ko`zni ximoyalashdir, tashki fibroz qavat – bu ko`z mushaklarining birikkan soxasidir. Bu qavat ikkita nerv qismlaridan iboratdir: shox parda va sklera. Shox parda: fibroz qavatga taalluqli bo’lgan umumiy funksiyalarni bajarishdan tashqari yorug’lik nurlarini sindirishda ishtirok etadi. Shox parda umuman qon tomirlarga ega emas, faqat limbning yuza qavatlari chetki tomirlar tutamlaridan va limfatik tomirlardan iboratdir. Moddalar almashinuvi chetki xalqasimon tomirlar tutami, ko`z yoshlar va oldingi kamera suyuqligi hisobiga bo’ladi [5].
Bunday nisbiy aloxidalik belmalardagi shox pardani o’tkazishda yaxshi aks etadi. Antitanalar o’tkazilgan shox pardaga yetib borolmaydi hamda boshqa yot tuqimalarda sodir bo’lgani singari shox pardani yemirib tashlolmaydi. Shox parda nerv tolalariga juda boy hamda odam organizmidagi eng yuqori sezgirlikka ega bo’lgan tuqimalardan hisoblanadi. Manbasi uch shoxli nerv bo’lgan bir qancha sezgir nervlar qatorida ham shox pardada trofik funksiyani bajaruvchi simpatik innervatsiya ham mavjudligi aniqlanagan. Moddalar almashinuvi normal bo’lishi uchun tuqima va qon orasidagi jarayonlar balansi aniq bo’lishi lozimdir. Aynan shuning uchun kolbachalar retseptorlarining eng afzal ko`rgan o’rni tomirlarga boy bo’lgan shox pardaskleral zona hisoblanadi. Shu yerda normal bo’lgan moddalar almashinuvi jarayonidagi kichiknagina siljishni ham hisobga oladigan tomirli, tuqimali retseptorlar joylashadi. Normal kechuvchi almashinuv jarayonlari – shox parda tiniqligining garovidir. Hozirgacha shox parda tiniqligining sababi noaniq. Shox parda tiniqligi shox parda to’qimasidagi proteinlar va nukleotidlarga bog’liq degan taxminlar bor. Shu qatorda kollagen fibrillalar xolatining to’g’riligiga ham ahamiyat beriladi. Gidratatsiyaga epiteliyning tanlangan o’tkazuvchanligi ta’sir etadi. Ana shu murakkab zanjirlardan birining buzilishi shox parda tiniqligining yo’qolishiga sabab bo’ladi. Shu tariqa, shox pardaning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: tiniqligi, sferikligi, aniq o’lchamdaligi, yuqori sezgirligi, silliqligi.
Sklera: fibroz qavatning 5/6 kismini tashkil qiladi, shuning uchun skleraning asosiy funksiyasi ko`z shaklini ushlab turishdan iborat, shuningdek sklera ko`zni xarakatlantiruvchi mushaklarni birlashtirib turadi.
Ko`zning o’rta qavati: Uchta tarkibiy qismdan iborat: rangdor parda, siliar tana, tomirli qavat.
Rangdor parda: bu qavatda ikkita mushak mavjud: sfinkter hamda dilyatator Manna shu ikki antogonistning o’zaro ta’siri natijasida rangdor parda reflektor kiskarish va korachik kengayishi yo’li bilan ko`z ichiga kiruvchi yorug’lik nurlarini boshqarish imkoniyatiga egadir, bunda qorachiq diametri 2 mm dan 8 mm gacha o’zgarishi mumkin. Sfinkter qisqa siliar nervlar shoxlari orqali ham ko`zni xarakatlantiruvchi nervdan innervatsiyalanadi, shu yo’l bilangina dilyatatorga uni innervatsiya qiladigan simpatik tolalar keladi. Lekin «rangdor parda hamda siliar mushaklar sfinkteri parasimpatik, qorachiq dilyatatori esa faqat simpatik nerv orqali ta’minlanadi degan fikrlar xozirgi vaqtda noo’rin». Siliar tana kamera suyuqligi ishlab chiqarilishi bilan shug’ullanadi, shuningdek siliar tanada kamera suyuqligini ko`z olmasidan oqib chiqishini ta’minlaydigan apparat joylashgan.
Oldingi kamera. Oldingi kameraning tashqi devori shox parda gumbazi, orqa devori rangdor parda, qorachiq soxasi markaziy qismi gavxarning oldingi kapsulasi, chekkasi esa oldingi kamera periferiyasi, burchagi uning asosidagi siliar tananing kichik soxalaridan iboratdir. Kamera suyuqligining tarkibi tuqimalar metobolizmi xarakteriga bog’lik va u nerv sistemaning boshqaruvchi ta’siri ostida bo’ladi. S.S. Golovin oldingi kamerani «dumaloq asosga ega bo’lgan sharsimon bo’shliqning kesimi hamda uning gumbazini yopib turuvchi sferiklik» deb xarakterlaydi. Shox pardaning sferikligi tufayli oldingi kamera chuqurligi (shox parda orqa yuzasidan gavxarning oldingi polyusiga bo’lgan masofa) bir xil emas: markazda u 2,6-3 mm ga yetadi, periferiyada kamera chuqurligi ancha kichik. Patologik xolatlarda oldingi kamera chuqurligi xam, uning notekisligi xam katta diagnostik axamiyatga egadir. Oldingi kamera xajmi 0,2-0,4sm, ya’ni Provats shpritsining 2-4 qismini tashkil qiladi. Aksenfeld bo’yicha oldingi kamera hajmi 0,02 dan 0,3 sm³ gacha o’zgarishi mumkin. Kamera o’zida eritma tuzlarini (0,7-0,9 %) va oqsil koldiklarini (0,02 %) saqlagan rangsiz tiniq suyuqlik kamera suyuqligidan iboratdir. Oldingi kamera devorlari endoteliy bilan qoplangan.
Orqa kamera. Orqa kamera gavxar diafragmasi deb nomlangan soxada joylashagan bo’lib, uning uzluksizligi faqat rangdor parda qorachiq chekkalari va gavxarning oldingi yuzasi orasidagi yupqa kapillyar yoriq orqali buziladi. Normada bu yoriq oldingi va orqa kameraning «aloqa» qiladigan soxasi hisoblanadi. Patologik jarayonlarda (ko`zning orqa qismidagi o’sib boruvchi o’smada, glaukomada) gavxar diafragmasi butunligicha oldinga siljishi mumkin. Qorachiq blokadasi deb nomlangan gavxarning rangdor parda orqa yuzasiga yopishishi ikkala kameraning ajralishiga va KIB ning oshishiga olib keladi. Zalsman topografik xususiyatlar asosida orqa kamerani bir necha qismlarga bo’ladi:
Prezonulyar bo’shliq – rangdor parda, gavxarning oldingi yuzasi va oldingi zonulyar tolalar orasidagi bo’shliq;
Gavxararo bo’shliq – siliar to’siqlar cho’qqisi va gavxar ekvatori orasidagi xalqasimon bo’shliq; orqadan u shishasimon tananing membrana hyaloideasiga, oldindan gavxarning oldingi kapsulasiga boruvchi oldingi zonulyar tolalar bilan birikadi.
Siliar botiqlik – o’zida siliar tana to’siqlari hamda orasidagi ichki tomondan shishasimon tananing chegaralangan qavati bilan qoplangan kanallardan iborat; ular oqkali zonulyar tolalar o’tadi.
Orbikulyar soxa – tashqaridan siliar tana silliq qismi (orbiculua ciliaris) va ichki tomondan shishasimon tananing chegaralangan qavati orasidagi nozik bo’lgan yoriq ko`rinishidagi periferik soxa. Orqa kamera oldingi kamera singari kamera suyuqligidan tashkil topgan.