Ilmiy tadqiqot asoslari

ijod – insonning yangi moddiy va ma’naviy ne’matlar yaratish faoliyati;

 

izlanish – bu ijodiy faoliyat yuritish natijasida biror yangilikka erishish jarayoni;

 

aql – inson miyasining dunyoni aks ettirish va shaxsning voqeylikka bo’lgan munosabatlarini 

boshqarib turadigan faoliyati; 

 

ong – kishining fikrlash qobiliyati yoki insonning ijtimoiy hayotini tushinishi, sezishi va unga 

bo’lgan shaxsiy munosabati;

 

fikr – bu narsa, hodisa yoki jarayon to’g’risidagi insonning o’yi yoki xayoli;

 

ilm  –  insonning  o’qish,  o’rganish  va  shaxsiy  hayotidagi  tajribalar,  kuzatishlar  natijasida 

shakllangan bilim va malakalar majmuasi;

 

bilim – kishining tabiat va jamiyat hodisalari asosida shakllangan axborotlar majmuasi;

 

xotira  –  atrof-muhitdagi  voqg’likni  bevosita  va  bilvosita,  ixtiyorsiz  va  ixtiyoriy  ravishda, 

passiv  va  aktiv  holda,  reproduktiv  va  produktiv  tarzda,  verbal  va  noverbal  shaklda,  mantiqiy  va 

mexanik yo’l bilan aks ettiruvchi esda olib qolish,  esga tushirish, unitish hamda  tanish,  eslashdan 

iborat  ruhiy  jarayon,  alohida  va  umumiylik  namoyon  qiluvchi  ijtimoiy  hodisa,  barcha  ta’sirlarni 

ijodiy qayta ishlashga yo’naltirilgan mnematik xotira, faoliyat;

 

tasavvur – idrok qilingan, his etilgan narsa, hodisa va jarayonning kishi ongidapaydo bo’lishi 

hamda ular to’g’risidagi ta’surotlarning gavdalanishi;

 

diqqat – falsafa, ruhshunoslik tushunchasi: inson faoliyatining barcha turlarini muvaffaqiyatli 

amalga oshirish va samaradorligini ta’minlovchi muhim omillardan biri;

 

idrok – insonning bilish, tushunish qobiliyati va zehni hamda fahm-farosati; 

 

iroda  –  bu  insonning  bir  maqsad  sari  ongli  intilishi,  boshlangan  ishni  oxiriga  yetkazish 

qobiliyati    - bilimlar, tajribalar, kuzatishlar, tarbiya va o’z-o’zini boshqarishning natijasidir;

 

iste’dod  –  insonning  ma’naviy-ma’rifiy,  ma’daniy  va  shu  kabi  jihatlar  asosidagi  kamol 

topishidagi darajsidir;

 

tajriba – voqelikni amaliy jihatdan hissiy – empirik bilish jarayoni;

 

eksperiment – bu fan va bilish sohasida favqulotda holatdan chiqish, muammoli vaziyatni hal 

qilish  jarayonlari,  shaxsning  xis-tuyg’ulari,  xarakteri,  qobiliyati,  aql  zakovatini  o’rganishda 

qo’llaniladigan usul.

 

 

 

              Mavzu bo’yicha muammoli savollar va topshiriqlar:

 

ijodiy faoliyat deganda nimani tushunasiz? U sizda bor deb o’ylaysizmi?

 

izlanish  olib  borishni  zaruriy  holat,  deb  o’ylaysizmi  va  u  Sizning  kasbiy  faoliyatingizni 

yuksaltirishga yordam beradimi?

 

magistrlik dissertatsiyaning yo’nalishi ilmiy ijodga to’g’ri keladimi yoki badiiy ijodgami?

 

kishining ilmiy ish qilishida asosiy poydevor nimadan iborat, deb o’ylaysiz?

 

aynan  bir  mavzu  bo’yicha  ITI  ni  olib  borishga  harakat  qiling  va  buning  uchun  atama  va 

terminlar  mazmun-mohiyatini  yorituvchi  yon  daftar  yuriting  va  undan  muntazam  ravishda 

foydalanishga erishishga harakat qiling.

 

 

 

  Tadqiqotchiga mavzu materiallaridan ijodiy faoliyatda 

 

foydalanishga 

tavsiyalar:

 

ilmiy ijodiyotni olib borishda zamonaviy hayotiy ehtiyojlarni qondirib borish borasidagi ITI ga 

harakat qiling;

 

qilayotgan  ishingiz  mavjudlarini  to’ldirsin,  to’liq  yangi  fikr  yoki  qarashni  hal  qilsangiz 

yanayam yaxshi bo’ladi va bunda tadqiqotning induktsiya metodidan foydalansangiz adashmaysiz;

 

shug’ullanayotgan  ITIgiz  avvalo  magistrlik  dissertatsiyasiga,  qolaversa  Vatanimizning 

ma’naviy-ma’rifiy va ijtimoiy-iqtisodiy ravnaqiga mos tushsin.

 

 

 

  Mavzuni o’rganishda foydalanish mumkin bo’lgan dabiyotlar 

 

ro’yxati:

 

1.Abdurahmonov A.Saodatga eltuvchi bilim. – T.: Movarounnahr, 2002. – 712 b.

 

2.To’raqulov X.A. Ilmiy ijodiyot metodologiyasi. – T.: Fan, 2007. – 252 b.

 

3.Falsafa: Qomusiy lug’at. – T.: SHarq, 2004. – 496 b.

 

4.O’zbekiston milliy entsiklopediyasi. – 4 j. – T.: O’ME Davlat ilmiy nashriyoti, 2002. – 704 

b.

 

5.O’zbekiston milliy entsiklopediyasi. – 8 j. – T.: O’ME Davlat ilmiy nashriyoti, 2004. – 704 

b.

 

 

 

Ilmiy ijodiyotning ijtimoiyligi

 

 

  Tayanch  iboralar  va  atamalar:  ijtimoiy  maqsad,  omillar,  intellektual  salohiyat,  bug’ 

dvigateli,  elektr,  ichki  yonuv  dvigateli,  algoritm,  uchinchi  darajali  tenglamalar,  “Al-jabr  val-

muqobola”,  Algebra,  Arifmetika,  tafakkur,  mafkura,  urf-odat,  irq,  din,  til,  millat,  kasb-kor,  kitob 

bosish.

 

 

  Mavzuning matni: Ilmiy ijodiyotning ijtimoiyligi.

 

 

Kishilik jamiyati paydo bo’lishi bilan undagi ongli odamlar tabiat va jamiyat hodisalarining 

sir-sinoatlarini bilishga qiziqib keladi. 

 

Insondagi  aql,  ongning  rivojlanib  borishi  natijasida  tabiat  va  jamiyatdagi  hodisa  va 

jarayonlar  kechishini  o’rganishga,  ularni  imkon  bo’lganda  boshqarishga  bo’lgan  qiziqish,  intilish 

hamma vaqt ham dolzarb muammo bo’lib kelgan. Eng asosiysi bular masofa ham, irq ham, millat 

ham tanlamadi. 

   

Umuman  olganda,  ijtimoiy  maqsad  ko’pchilik,  ya’ni  jamoatchilikning  orzu-intilishlarini 

ifoda etadi. Bu borada shaxsiy fikrning ijtimoiy maqsadga aylanishida hayot, voqelik muhim o’rin 

tutadi. 

               Bunga  insoniyat  taraqqiyoti  bosqichlaridan  xohlagancha  misol  keltirish  mumkin,  ya’ni 

insoniyat  kashf  etgan  g’ildirak,  olov,  metallarga  ishlov  berish,  «Uchar  gilam»,  «Oynai  jahon», 

yozuv,  kitob,  bug’  va  ichki  yonuv  dvigatellari,  elektr,  atom,  elektronika,  kompьyuterlar  va  shu 

kabilarning paydo bo’lishi (yaratilishi) insonlar orzu-istaklari ro’yobidir. Bular insoniyatning o’zaro 

yaqinlashuvini ta’minlaydi, desak xato bo’lmaydi. 

              Demak,  dunyo  sirlarini  yoki  umumiy  dunyoni  insonlar  aql,  ong,  ilm,  bilim  bilan  fan  orqali 

bilishga  harakat  qiladi  va  kamolotga  erishadi.  Bunday  kishilar  olimlardir.  SHu  sababli  ham 

mafkurani  va  taraqqiyot  bosqichlari  saviyasini  olimlar  (komil  insonlar)  rivojlantiradilar  va  ularni 

hayotga  tadbiq  etadilar.  Olimlarning  vazifasi    ilm  mag’zini  chaqib,  uni  odamlar  qalbiga 

joylashtirishdan iboratdir. 

                Demak,  ongli  inson  paydo  bo’libdiki,  fikr,  g’oya,  qarash,  mafkura,  ilm,  fan,  texnika  va 

texnologiya tadrijiy (evalyutsion) tarzda rivojlanib kelmoqda va takomillashib boraveradi. 

                Intellektual  salohiyatning  tarixiy  –  tadrijiy  rivojlanishida  Yaqin  va  O’rta  SHarq 

mamlakatlarining  faylasuf  olimlari,  shoirlari:  Farobiy,  Ibn  Bojja,  Ibn  Rusha,  Abu  Ali  ibn  Sino, 

Jaloliddin  Rumiy,  Alisher  Navoiy,  Abu  Yusuf  Ya’kub  ibn  Ishoq  va  boshqalar  o’z  asarlaridagi 

qarashlarida va tadqiqodlarida munosib hissalarini qo’shganlar. 

              Ayniqsa,  ushbu  fikrni,  uning  qamrovini  kengaytirib  dunyo  bo’yicha  olimlarning  ishlariga 

e’tibor  bersak,  Platon  (Aflotun),  Suqrotning  shogirdi  Aristotel  (Arsatu),Aflotunning  eng  yaqin 

shogirdi Gerodot    (Xerodat), Sokrat (Suqrot, uning  shogirdlari Platon, Antisfen, Aristenn, Evklid), 

Evklid  (Uklidus),  Arximed,  Aristinn,  Gippokrat  (Bukrot,  tibbiyotning  otasi),  Galen  (Jolinus), 

Ptolemey  (Al-Majistiy),  Pifagor,  Demokrit,  Fales  ,  Geraklit  (Gippokratning  otasi),  Levkipp,  Al-

Xorazmiy,  Al-Farg’oniy,  Abu  Mansur,  Marvaziy,  Al-Javhariy,  Musa  ibn  SHokir,  Sag’oniy, 

Marvarudiy,  Abu  Nasr  Farobiy,  Al-  Kindiy,  Al-Kuhiy,  Kozizoda  Rumiy,  Abu  Ali  ibn  Sino,  Abu 

Rayhon  al-Beruniy,  Mirzo  Ulug’bek,  Jamshid  Koshiy,  Ismoil  Jurjoniy,  Marg’inoniy,  Zamaxshariy, 

Mahmud  Qoshg’ariy,  Ali  Qushchi,  Umar  Hayyom,  Leonardo  do  Vinchi,  Yan  Gveley,  Nikolo 

Konernik, Galileo Galiley, Jordano Bruno, Rene Dekart, G.V.Leybnits, Isak N’yuton, Jeymis Uatt, 

Maykl  Faradey,  Leonard  Eyler,  Karl  Fridrix  Gaus,  Veyershtras,  M.  Kolmogorov,  M.Kelьdesh, 

M.Korolev, T. A. Sarimsokov, S. A. Sirojiddinov, M. Salohiddinov, M. O’razboev, H. A. Abdullaev, 

V. K.Qobulov, O. Sodiqov, Q.N.Niyoziy va bir qancha olimlarning ishlari o’rganilganda, yuqoridagi 

fikrimiz o’z tasdig’ini topganligining guvohi bo’lamiz.   

 

Ushbu  soha  yana  shunisi  bilan  qiziqki,  garchi  biz  «  XX1  asr  -  intellektual  asr»da 

yashayotgan bo’lsakda, olovni, g’ildirakni, metalga ishlov berishni, yozuvni, qog’ozni va h.k.larni 

kim yaratganini bilmasaqda, udan irqi, millati, elati, mansabi, masxabi, mafkurasi, yozuv, tili, etnik 

kelib chiqishi kim bo’lishidan qat’i nazar insonlar ulardan bab-baravar foydalanmokdalar. 

 

O’tmishda olimlar ilm - fanning turli turlari (sohalari, yo’nalishlari) bilan shug’illanganlar va 

natijada  kishilik  jamiyati  taraqqiyotiga  katta  hissa  qo’shganlar.  Jumladan,  kitob  bosishni 

(I.Gutenburg), bug’ dvigatelini (J.Uatt),  elektrni (M.Faradey), ichki yonuv dvigatelini (G.Daymler, 

K.Bents),  algoritmni  (Al-Xorazmiy),  uchunchi  darajali  tenglamalar  yechimini  (Umar  Hayyom) 

kashf  etgan  bo’lsalarda,  ulardan  ham  Yer  yuzidagi  barcha  xalqlar  o’z  ehtiyojlarini  qondirishda 

foydalanmoqdalar. 

 

Bu  bilan  olimlar  o’zlaridan  keyingi    keladigan  avlodga  munosib  meros  qoldirgan.  Bu 

yo’nalishni  davom  ettirib,  hozirgi  kunda  ham  ilm-fan,  adabiyot,  falsafa  va  boshqa  sohalarda  ijod 

qilganlarni  nomlarini  yo’qlash,  qilgan  ishlaridan  foydalanish  ilm-fan  taraqqiyotiga  munosib  hissa 

bo’lib  qo’shiladi,  chunki  ular  fanlarning  maxfiy  sirlarini  ochish  uchun  o’z  bo’yinlariga  olgan 

qiyinchiliklar va mehnatlarini sharafli ish, deb biladilar. 

 

Xulosa o’rnida quyidagi ma’lumotni keltirishni lozim topdik. 

 

Al-Xorazmiy  o’zining  «Al-jabr  val–muqobola»  risolasida  olimlarni,  ularning  ishlari 

xarakteri bo’yicha 3 guruhga bo’lgan:   

1.  Ulardan  birlari  o’zlarigacha    qilingan  ishlarni  qilib,  uni  kelajak  avlodga  qoldirib. 

o’zgalardan o’zib ketadilar. 

2.  O’zgalar  o’tmishdoshlari    mehnatlarini  sharhlab  beradilar  va  bu  bilan  qiyinchiliklarni 

yengillashtiradilar, qulflarni ochadilar, yo’llarni yoritadilar, bu esa tushunishni osonlashtiradi. 

3. Bu odam ba’zi kitoblardagi nuqsonlarni topadi va uzilganlarni ulaydi.       

SHu  sinflash  bo’yicha  Xorazmiy  o’zini  «Algebra»ning  muallifi  sifatida  birinchi  guruhga, 

«Arifmetika»si bilan ikkinchi guruhga kiritilishi mumkin. 

 

Demak,  yer  yuzida  yashayotgan  odamlar  tashqi  qiyofasi  jihatidan  ham,  yashash  tarzi 

bo’yicha  ham,  tafakkuri  ham,  mafkurasi,  urf  -  odati,  irqi,  dini,  tili,  millati,  kasb-kori,  milliy 

qadriyatlari va boshqa xislatlari bilan bir-biridan sezilarli fprqlanib turadi va ongli omma (olimlar) 

tomonidan  yaratilib  bizga  qoldirilgan  ilmiy  merosdan,  ya’ni  intelektual  mulkdan  ular  bab-baravar 

o’z hayotiy ehtiyojlarini qondirishda foydalanaveradilar. Ana shu sababli ham ilm-fan xalqlarni biror 

maqsad atrofida birlashtiradi va jipslashtiradi. Ilmiy ijodiyotning ijtimoiyligi ham ana shundadir. 

 

 

  Mavzuni o’zlashtirishni ta’minlashga oid savollar: 

ijtimoiy maqsad deganda nimani tushunasiz?

 

insonlarning o’zaro yaqinlashtiruvchi ilmiy qadriyatlar deganda nimani tushunasiz?

 

olimlar deganda nimani tushunasiz va ularning vazifalari nimalardan iborat?

 

Intellektual salohiyatning asoschilari haqidagi fikringizni yozib chiqing.

 

Al-Xorazmiyning olimlarni guruhga ajratishini aytib bering.

 

 

 

  Mavzu bo’yicha mustahkam esda saqlab qolishga oid ma’lumotlar:

 

ijtimoiy maqsad ko’pchilik, ya’ni jamoatchilikning orzu-intilishlarini ifoda etadi;

 

dunyo  sirlarini  yoki  umumiy  dunyoni  ninsonlar  aql,  ong,  ilm,  bilim  bilan  fan  orqali  bilishga 

harakat qiladi va kamolotga erishadi. Bunday kishilar olimlardir; 

 

olimlarning vazifasi ilm mag’zini chaqib, uni odamlar qalbiga joylashtirishdan iboratdir;

 

Al-Xorazmiy  o’zining  “Al-jabr  val-muqobola”  risolasida  olimlarni  ularning  ishlari  xarakteri 

bo’yicha 3 guruhga bo’lgan:

 

Ulardan  birlari  o’zlarigacha  qilingan  ishlarni  qilib,  uni  kelajak  avlodga  qoldirib,  o’zgalardan 

o’zib ketadilar.

 

O’zgalar  o’tmishdoshlari  mehnatlarini  sharhlab  beradilar  va  bu  bilan  qiyinchiliklarni 

yengillashtiradilar, qulflarni ochadilar, yo’llarni yoritadilar, bu esa tushunishni osonlashtiradi.

 

Bu odam ba’zi kitoblardagi nuqsonlarni topadi va uzilganlarni ulaydi. 

 

SHu  sinflash  bo’yicha  Xorazmiy  o’zini  “Algebra”  ning  muallifi  sifatida  birinchi  guruhga, 

“Arifmetika” si bilan ikkinchi guruhga kiritilishi mumkin.

 

 

              Mavzu bo’yicha muammoli savollar va topshiriqlar:

 

ilmiy qadriyatlar zamonaviy ilmiy ijodiyotda qanday ahamiyat kasb etadi?

 

jamiyat taraqqiyotida olimlar ishtiroki haqida qanday fikrlarni bildira olasiz?

 

siz tanigan olimlarni Al-Xorazmiyning tasniflashi bo’yicha qaysi guruhga kiritsa bo’ladi?

 

 

 

  Tadqiqotchiga mavzu materiallaridan ijodiy faoliyatda 

 

foydalanishga 

tavsiyalar:

 

bo’lajak  mutaxassislarni  ijodiy  faoliyatga  tayyorlashda  ilmiy  qadriyatlardan  foydalanish 

pedagogik ITI ning samarasini yanada oshiradi; 

 

ilmiy  ijodiyotning  evalyutsion  tarzdagi  rivojlanishi  bo’lajak  ITIni  tayyorlashni  evalyutsion 

tarzda olib borishga imkoniyat yaratadi;

 

pedagogik  ITI  ni  olib  borishda  ushbu  paragrafdagi  ma’lumotlardan  foydalanish  innovatsion 

tadqiqotlar olib borishda qo’l keladi.

 

 

 

  Mavzuni o’rganishda foydalanish mumkin bo’lgan adabiyotlar 

 

ro’yxati:

 

1. To’raqulov X.A. Ilmiy ijodiyot metodologiyasi. – T.: Fan, 2007. – 252 b.

 

2. To’raqulov X.A. Pedagogik tadqiqotlarda axborot tizimlari va texnologiyalari. – T.: Fan, 2006. 

– 248 b.

 

 

1.4. Ilmiy tadqiqot faoliyati jarayoni va taraqqiyoti omillari

 

 

 

  Tayanch iboralar va atamalar: tabiiy fanlar, ijtimoiy-gumanitar fanlar, ilmiy faoliyat, 

omillar,  maqsad  va  vazifalar,  rejalashtirilgan  natija,  ilmiy  ishlanmalar,  nazariyani  rivojlantirish, 

yangi  texnika  va  texnologiyalarni  ishlab  chiqish,  texnologiya,  metod,  metodologiya,  fundamental 

ilmiy tadqiqotlar, ITI ning ko’lami, ilmiy-nazariy, ilmiy-tajribaviy, nazariy-amaliy, ilmiy bilimlar.

 

 

 

  Mavzuning matni: Ilmiy tadqiqot faoliyati jarayoni va 

 

taraqqiyoti omillari. 

 

 

Jamiyatimiz  XXI  asrga  qadam  qo’ydi.  Yangi  asr,  o’z  navbatida    zimmamizga    muhim 

vazifalarni  qo’ymoqda.  Bu  esa  mazkur  asrning  faol  ishtirokchisidan  jahon  andozalari  talablari 

bo’yicha  axborot  ma’lumotlari  bilan  ishlash  yo’nalishidagi  savodxonligini  oshirish  muammosini 

qo’ymoqda. Bugungi kunda hech kimga sir emaski, har qanday hodisa va jarayonni o’rganish yoki 

boshqarishga  ijodiy  yondashilmas  ekan  ko’zlangan  maqsadga  erishishning  optimal  variantini  har 

doim ham tanlay olish kafolatlanmaydi. Bu esa inson tafakkuri maxsuli bo’lgan zamonaviy bilimlar 

bilan bog’liqdir.

 

Ilm-fanning  rivojlanishi  insoniyat  ilmiy,  ijodiy  faoliyati  mahsuli  bo’lganligi  sababli  ham 

mazkur  faoliyat  orqali  kishilar  ilmiy  bilimlarni  topadi,  o’zlashtiradi,  tizimlashtiradi  va  keyingi 

faoliyatda  ulardan  foydalanadi.  Ushbu  jarayonlarni  hisobga  olib  ilmiy  bilimlarni  shartli  ravishda 

quyidagicha tuzilmaga (tashkil etuvchilarga) ega deb atashimiz mumkin:

 

- bilim sohalari bo’yicha: tabiiy fanlar; ijtimoiy-gumanitar fanlar; matematika va h.k.;

 

- ilmiy faoliyat natijasi bo’yicha: referat, annotatsiya, tezis, maqola va h.k.

 

Ma’lumki,  ilmiy  faoliyat  bilim  olish  va  ularning  tahlili  hamda  sintezi,  undan  ilmiy 

ijodiyotning  keyingi  bosqichini  takomillashtirishida  foydalanishi  kabi  jarayonlarga  yo’naltirilgan 

bo’ladi. 

 

Ilmiy  faoliyat  taraqqiyoti  quyidagi  omillar  orqali  baholanadi:    ilmiy  natijani  qo’lga 

kiritishda tadqiqotchining zamonaviy fan-texnika va ta’lim texnologiyalaridan og’ishmay foydalana 

olishlik,  ya’ni  bilim,  ko’nikma  va  malakaga  egaligi;    qo’lga  kiritilgan  natija  (ishlanma,  metod, 

metodologiya,  texnologiya,  texnika  va  h.k.)ning  yangiligi;    ilmiy  bilimning  o’ziga  xosligi,  ya’ni 

zamonaviy  fan–texnika  va  qolaversa  jamiyat  taraqqiyotiga  hissa  qo’shishining  qanday  sifat 

darajasiga egaligi; olingan ilmiy bilimning noyobligi, oldingi mavjud bilimlardan mukammaligi va 

iste’mol  uchun  foydalana  olish  mumkinligi;  ilmiy  bilimni  egallash  jarayonini  aniq  algoritmik 

tizimga ega bo’lishligi va rejalashtirilgan natijaga erishishning kafolatlanganligi;    qo’lga kiritilgan 

ilmiy ishlanmalar amaliy faoliyatda foydalanishga uslubiy tavsiyalarni ishlab chiqa olishligi;    ilmiy 

natijalarning  nazariy  va  amaliy  ahamiyatini  har  qanday  sharoitda  tadqiqotchining  tasavvur  eta 

olishligi va shu kabilar.

 

  Mavzuni o’zlashtirishni ta’minlashga oid savollar: 

 

ilmiy bilimlar qanday tuzilmaga ega?

 

ilmiy faoliyat qanday omillar bilan baholanadi?

 

ilmiy faoliyatning maqsad va vazifalarini gapirib bering?

 

ITI jarayonini ilmiy tahlil qiling?

 

 

  Mavzu bo’yicha mustahkam esda saqlab qolishga oid 

 

ma’lumotlar:

 

ilmiy bilimlar tuzilmasi quyidagi ketma-ketlikda bo’ladi:

 

1.Bilimlar sohasi bo’yicha: tabiiy fanlar; ijtimoiy-gumanitar fanlar; matematika va h.k.;

 

2.Ilmiy faoliyat natijasi bo’yicha: referat; annotatsiya, tezis; maqola va h.k.

 

ilmiy  faoliyat  taraqqiyoti  omillari  quyidagilardan  iborat:  ilmiy  natijani  qo’lga  kiritishda 

tadqiqotchining zamonaviy fan-texnika va ta’lim texnoldogiyalaridan og’ishmay foydalana olishlik, 

ya’ni, bilim, ko’nikma va  malaka egaligi; qo’lga kiritilgan natija (ishlanma, metod, metodologiya, 

texnika,  texnologiya  va  h.k.)  ning  yangiligi;  ilmiy  bilimning  o’ziga  xosligi,  ya’ni  zamonaviy  fan-

texnika  va  qolaversa  jamiyat  taraqqiyotiga  hissa  qo’shishining  qanday  sifat  darajasiga  egaligi; 

olingan  ilmiy  bilimning  noyobligi,  oldingi  mavjud  bilimlardan  mukammalligi  va  iste’mol  uchun 

foydalana olish mumkinligi; ilmiy bilimni egallash jarayonini aniq algoritmik tizimga ega bo’lishligi 

va rejalashtirilgan natijaga erishishning kafolatlanganligi; qo’lga kiritilgan ilmiy ishlanmalar amaliy 

faoliyatda  foydalanishga  uslubiy  tavsiyalarni  ishlab  chiqa  olishligi;  ilmiy  natajalarning  nazariy  va 

amaliy ahamiyatini har qanday sharoitda tadqiqotchining tasavvur eta olishligi va shu kabilar.

 

 

1.4.1- shakl. Ilmiy tadqiqot ishi jarayoni

 

 

 

                  Mavzu bo’yicha muammoli savollar va topshiriqlar:

 

ilmiy  faoliyat  haqidagi  fikringiz  qanday  va  o’z  kasbiy  faoliyatingiz  bo’yicha  qanday 

muammolar bilan shug’ullanish deb o’ylaysiz. Ular mavzulari va qisqacha mazmunini yozib keling;

 

ITI ning qanday ko’lami bo’yicha mavzu tanlagansiz va dastlabki natijalaringiz haqida yozma 

hisobot tayyorlab ko’ring;

 

ITI ning tadqiqotchi ilmiy saviyasini    oshirishdagi ahamiyatini qanday omillardan izlaysiz?

 

 

 

  Tadqiqotchiga mavzu materiallaridan ijodiy faoliyatda 

 

foydalanishga 

tavsiyalar:

 

magistrlik yoki nomzodlik dissertatsiyalarini tayyorlashning dastlabki bosqichidayoq ITI ning 

ko’rinishlari,  turlari,  ko’lami  va  metodologikasoslariga  e’tiborni  qaratish  lozim  hamda  ular 

tarkiblariga e’tibor berilsa ijodiy faoliyatning optimal varianti kafolatlanadi;

 

ITI ning rejasini algoritmik tizim ko’rinishida ifodalab olishga harakat qiling. SHundagshina 

ijodiy faoliyatda tizimlilik, izchilllik va uzviylik tamoyilllariga amal qilishlik ta’minlanadi;

 

ITI ning har bir qadamiga e’tiborni qaratish kerak (ITI da e’tiborsiz narsaning o’zi qo’y), aks 

holda  tadqiqot  jarayonidagi  ozgina  e’tiborsizlik,  uning  pirovardida  katta  (qo’pol)  xatolikka  olib 

kelishi mumkin.

 

 

 

  Mavzuni o’rganishda foydalanish mumkin bo’lgan adabiyotlar 

 

ro’yxati:

 

1. To’raqulov X.A. Ilmiy ijodiyot metodologiyasi. – T.: Fan, 2007. – 252 b.

 

2.To’raqulov X.A. Pedagogik tadqiqotlarda axborot tizimlari va texnologiyalari. – T.: Fan, 2006. 

– 248 b.

 

 

 

1.5. Ilmiy muammo va uning dolzarbligi

 

 

  Tayanch  iboralar  va  atamalar:  mavzu,  otash  arava,  ilmiy  muammo,  ijodiy  jarayon, 

demografik  va  siyosiy  sohalar,  ilmiy  izlanishlar,  komil  inson  tarbiyasi,  muammo  dolzarbligi, 

ob’ektiv dunyo, ilmiy fikrning teranligi, tanqidiyligi, uyg’unligi, kengligi va tezligi.