Immunosorbentlar va ularni olish usullari

Antitelo va antitoksinlarni kovalent immobillash
Kimyoviy enzimologiya metodlarining rivojlanishi biologik katalizatorlarning yangi turi — immobillangan fermentlar yaratlishiga olib keladi. M a'lumki, toza fermentlar, birinchidan, uzoq 293 vaqt saqlanmaydi, ham da turli ta ’sirlarga, ayniqsa, issiqlikka chidamsiz, ikkinchidan, ulami qaytadan ishlatish imkoni yo‘q. Im m obillangan fermentlaming yaratilishi bilan sanoat ishlab chiqarishida toza fermentlardan foydalanishda yuzaga keladigan qiyinchiliklar bartaraf etildi. Immobillangan fermentlar fermentativjarayonni uzluksiz o ‘tkazish va reaksiya tezligini boshqarish imkonini beradi. Fermentlarni immobillash bilan tashuvchining xususiyatini o ‘zgartirish hisobiga ulaming katalitik faolligi boshqariladi. «Immobillangan fermentlar» atamasi fazoda oqsil molekulari harakatlanish erkinligini istalgan holatda cheklanishini anglatadi. Fermentlarni immobioashda ishlatiladigan tashuvchilar. Ferment - lami immobillash uchun organik va noorganik tabiatga ega bo‘lgan tashuvchilar ishlatiladi. Ularga qo'yiladigan asosiy talablar quyidagilardan iborat: — yuqori darajada kimyoviy va biologik turg‘unlik; — yuqori darajada kimyoviy barqarorlik; — ferment va substratlar uchun yetarli darajada o'tkazuvchanlik; — yetarli darajada g‘ovaklikka va solishtirma sirtga ega bo‘hslilik; — texnologik jihatdan qulay bo‘lgan shakllarda olinishi (granulalar, membranalar); — oson aktivlanishi; — yuqori darajada gidrofillik; — arzon bo‘lishlik va h.k. 4-sxemada tashuvchilar klassifikatsiyasining sxematik ko'rinishi keltirilgan. Organik (polimer va quyimolekulyar) tashuvchilar tabiiy yoki sintetik bo‘lishlari mumkin. Tabiiy polimer organik tashuvchilar, o ‘z navbatida, biokimyoviy klassifikatsiyaga ко Та 3 guruhga bo‘- linadi: polisaxaridli, oqsilli va lipidli. 294 Fermentlarning immobilizatsiyasida ishlatiladigan tashuvchilarning klassifikatsiyasi 4-sxema Sinlctik polimerlar makromolekulasining asosiy zanjirini kimyoviy tuzilishiga ko‘ra, polimetilenli, poliamidli, poliefirli guruhlarga boiish mumkin.
Fermentlarni irnmobillash uchun tabiiy polisaxaridlar va polimetil tipidagi sintetik tashuvchilar ko‘proq ishlatiladi. Buning sababi ularda kimvoviy reaksiyalarga oson kirisha oladigan reaksion xususiyatli funksional guruhlarning mavjudligi, ham da ularning gidrofilligidir. Kamchiligi esa mikroorganizmlaming ta’siriga chidamsizligi va tannarxining qim matroq ekanligi bilan bog'liq. Polisaxaridli tashuvchilardan selluloza, dekstrin, agaroza va ulaming hosilalari keng ishlatiladi. Selluloza gidrofill xossaga ega, unda gidroksil guruhlarning soni ko‘p, bu esa uning molekulaga turli guruhlar kiritishini osonlashtiradi. Sellulozani qisman gidrolizga uchratib (bunda arrsorf uchastkalari buziladi), granula holiga keltirilsa, uning mexanik mustahkamligi oshadi. Gidroliz davomida buzilgan amorf uchastkalar o ‘miga sellulozaning g‘ovakliligini saqlab qolish maqsadida uning kristall uchastkalari orasiga kimyoviy chok 295 kiritish orqali sellulozani DEAE-selluloza, KM-seliuloza,ekteolaselluloza kabi turli modifikatsiyaga uc'nragan hosilalariga aylantirish m umkin. Dekstran asosida ishlab chiqilgan «Sefadeks» deb nomlanuvchi tashuvchilar ham keng ishlatiladi. Quritilganda ular oson siqiladi, suvda kuchli shishadi. Ushbu tashuvchilardagi g‘ovaklarining hajmi «choklilik» darajasi bilan boshqariladi. Dekstranlarning mazkur guruhiga kraxmal ham kiradi. Kimyoviy modiflkatsiyalangan kraxmal, har xil agentlar bilan «tikiladi», masalan formaldegid bilan. Shunday yo‘l bilan gidrolitik, fermentlar ta’siriga nisbatan chidamli bo‘lgan g'ovak kraxmal olingan. Dekstran asosida yaratilgan, suvda eruvchan preparatlar tibbiyot am aliyotida dorivor vositalarni tashuvchi sifatida ham keng ishlatiladi. Suv o‘tlaridan olinadigan agar-agar ham yaxshi tashuvchi hisoblanadi. Uni diepoksid birikmalar bilan kimyoviy tikib, xossasini o ‘zgartirish, kerakli bo‘lgan tomonga oshirish mumkin. Bunday tashuvchi agar-agar issiqlikka chidamli, pishiq va oson modifikatsiyalanadi. Tashuvchi sifatida oqsillar bir qancha afzalliklarga egadirlar: sig‘imli, biodegradatsiyaga uchraydi, ulardan yupqa membrana (qalinligi 80 mkm) sifatida foydalanish mumkin. Oqsillar fundam ental biologik tadqiqotlarda, tibbiyotda ko‘proq ishlatiladi. Kamchiligi esa yuqori immunogenlikka egaligidir. Immobillash uchun ko'proq strukturali (keratin, fibrin, kollagen), harakatchan (miozin) va tashuvchi (albumin) oqsillardan foydalaniladi.

Sintetik polimer tashuvchilar fermentlarni kovalent va adsorbsion immobillashda, ularning gel va mikrokapsulalar holatdagi shakllarini olishda ishlatiladi. Sorbsion immobillashda stirol asosidagi polimerlar ishlatiladi. Ular makroporali, izoporali ham da 296 geteroporali strukturaga ega bo‘ladi. Polimer gidrofll tashuvchilar olish uchun akril kislotasining hosilasi — akrilamiddan foydalaniladi. Ferment va hujayralarni fazoviy-to‘rli strukturali poliakrilamid gelga kiritish metodi hozirda keng qo‘llanilmoqda. Poliakrilamid geli kimyoviy ta’sirlarga chidamlidir. Pouamid tashuvchi guruhi ham qiziqarlidir. Bu amid guruhi (—C(O)—N H —) bir necha marta qaytarilib keladigan turli geterozanjirli polim erlar guruhidir. Masalan, N-vinilpirrolidon asosidagi polimerlar organizmda sekin parchalanadigan fermentlarni immobillash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari, ular biologik inert bo‘lganligi uchun tibbiyot amaliyotida ham ishlatiladi. Kamchiligi esa lining organizmda to‘planib qolishidir. Bu jihatdan fermentlar ta ’sirida gidrolizlanadigan tabiiy polimerlar ahamiyatlidir. Shuning uchun dori vositalariga dekstran, sintetik tashuvchilardan N-vinilpirrolidon asosida tayyorlangan polimerlar qo'shib ishlatish yaxshi natijalar beradi.