“index”mchj

“INDEX” MChJ 
ning SWOT tahlili  
5
 Kompaniya ma’lumotlari asosida talaba tomonidan tuzildi.
5
26

---

Diversiyalangan kompaniya faoliyati turlari sifatini baxolashning eng keng 
tarkalgan usullaridan biri uning xujalik portfelini matritsali taxlil kilish 
xisoblanadi. Xo’jalik portfeli matritsasi diversiyalangan kompaniyani xar bir 
tarkibiy birligining strategik pozitsiyalari taqqoslangan jadval ko’rinishida bo’ladi.
Matritsa, strategik taxlil pozitsiyalarni tavsiflovchi xar kanday ikkita 
kursatkich asosida tuzilishi mumkin. Eng axamiyatli kursatkichlar bulib, 
tarmokning usish sur’atlari, biror ulushi, tarmokning uzok muddatli jozibaliligi, 
rakobatbardoshlik va u yoki bu maxsulot va bozorning rivojlanish boskichi kabilar 
hisoblanadilar.
S
W
•
Kompaniyaning bozordagi mavqei, 
yani statusi; 
•
Milliy bozordagi xizmat ko’rsatish 
realizatsiyasining yaxshiligi; 
•
Muvofiqlik sertifikatlarining 
mavjudligi; 
•
Xizmatlar sohasi bozoridagi faolligi; 
•
Bozorda o’zining ko’plab potensial 
mijozlarga egaligi; 
•
Xizmat ko’rsatish salohiyatining 
oshganligi
•
Respublikamizning barcha viloyatlarida 
o’zining xizmat ko’rsatish bo’limlarining 
mavjud emasligi; 
•
Vertikal integtratsiyani judayam 
murakkablashib ketganligi; 
•
Harajatlarning ko’pligi; 
•
Tez o’zgaruvchan bozor shartlariga 
moslashuvchanlik imkoniyatining nisbatan 
patligi; 
•
Boshqa mahalliy va xorijiy 
kompaniyalarining bozorda o’ziga xos 
strategik usullarni qo’llashi 
O
T
•
Xizmat turlari hamda assortimentini 
ko’paytirish; 
•
Imkoniyatlarini yanada o’sishiga 
erishish ; 
•
Yangi (hududiy) bozorlarga kirib 
borish imkoniyati; 
•
Yangi tarmoqlar sonini ko’paytirish 
•
Yangi kuchli raqobatchilarning paydo 
bo’lishi (mahalliy va xorijiy); 
•
Tarmoqdagi narxlarning o’zgarishi 
o’rtasidagi farqlar; 
•
Kompaniya xarajatlarini keskin oshishi; 
•
Fors major holatlari; 
•
Xaridorlarning o’rtasidagi raqobatlashish 
havfi; 
•
Sifat ko’rsatkichlarining pastayishi
27

---

Odatda matritsaning bir chizigi tarmokning jozibaliligini kursatsa, boshqasi 
undagi anik faoliyat turlarining axvolini kursatadi. Xujalik portfeli matritsalarining 
quyidagi xillari eng ko’p qo’llaniladi: 
− «o’sish / ulush» matritsasi; 
− «tarmokning jozibaliligi / rakobatdagi ahvoli» matritsasi; 
− tarmoqning hayotiy sikli matritsasi; 
− Mak Kinsey matritsasi. 
Eng keng kullaniladigan birinchi matritsa - ishbop faollik portfeli matritsasi 
to’rtta kvadratdan iborat bo’lib, yetakchi konsalting kompaniyasi «Boston 
Konsalting Group» tomonidan ishlab chikilgan. O’q chiziqlarda tarmokning usish 
sur’atlari va bozorning nisbiy ulushi kayd kilinadi. Xar bir xujalik kismi doira 
shaklida ifodalangan bulib, uning xajmi korporatsiyaning barcha turdagi 
faoliyatidan olingan umumiy foydasida mazkur kism foydasining ulushi bilan 
belgilanadi. Mazkur xujalik birligi bozor ulushini dollarda emas, nisbiy birlikda 
ifodalangan va asosiy rakobatchining nazoratidagi bozor ulushiga bulgan nisbati 
bozorning nisbiy ulushi xisoblanadi. Masalan, agar «A» biznes bozorning umumiy 
xajmini 15 % ni egallagan bulsa, yirik biznes «V» ning ulushi 30 % bulsa unda 
«A» biznesning bozordagi nisbiy ulushi 0,5 foizni tashkil etadi. Agar, «A» biznes 
bozorda eng katta - 40 % ulushga ega bulib, asosiy rakobatchi 30 % ulushga ega 
bulsa, unda «V» biznes uchun bozorning nisbiy ulushi 1,33 ga teng buladi.
Shunday kilib, fakatgina mos soxalarda bozor ulushi buyicha ilgor bulgan 
tarmoklarda bozorning risbiy ulushi 10 dan yukori buladi va aksincha ulardan 
ustun xisoblangan bitta yoki bir nechta rakobatchilarga bulgan kismlarda 1,0 dan 
past buladi. 
28

---