Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo’lishidan organizmning tabiiy o’limigacha bo’lgan davrining umumiy qonuniyatlarini o’rganadi

Biogenetik qonunning hozirgi holati.
F.Myuller va E.Gekkelning xizmatlari tufayli biogenetiк qonun tibbiyot fanlari taraqqiyotida juda katta ahamiyatga ega bo’ldi. Ontogenez va filogenezning o’zaro nisbatiga shubha yo’q, ammo bu biogenetiк qonun ham shundayligicha qabul qilinadi, degan ma’noni bildirmaydi.
Ba’zi embriologlar fikricha, umuman biror tur hayvonning ontogenezi bu qonunga bo’ysunmaydi. Ikkinchi guruh olimlar fikricha, biogenetiк qonun eskirdi, shuning uchun ontogenezni va filogenezni umumlashtirivchi yangi qonun yaratilishi kerak. Bu haqda ko’plab tanqidiy fikrlar bildirildi:
1.Embrion rivojlanishi davrida jinsiy voyaga yetgan ajdodlar belgilarini rekapitulyasiya qiladi, degan mulohazalarga qo’shilib bo’lmaydi.
2.Organizmlar evolyusiyasi davrida jinsiy hujayralar ham evolyusiyaga uchragan. Tuxum hujayra har xil hayvonlarda har xil bo’ladi, bunda rekapitulyasiya sodir bo’lmaydi.Gekkelning hamma hayvonlar tuxumlari o’xshash bo’lishi kerak, degan fikri noto’g’ridir.
3.Biogenetik qonunning to’g’riligini isbotlash uchun embrion varaqlari nazariyasidan foydalanib bo’lmaydi, chunki bu nazariyaning ham ba’zi joylari munozaralaridir.
4.Biogenetik qonun, Seversov isbotlashicha, asosiy qonun emas. Chunki bu qonun ontogenezda sodir bo’ladigan o’zgarishlarning qonuniyatlarini ifodalaydi. Ammo filembriogenez nazariyasidan farq qiladi. Jumladan, organlar hosil bo’lish chegaralarini aniqlab bo’lmaydi.
5.Biogenetik qonunni botanikaga qo’llanilmaydi.
6.Biogenetik qonun tarafdorlarining ko’plab fikrlari zamonaviy embriologiya nuqtai nazaridan juda sodda va asossiz bo'lib chiqdi. Gekkel embrional rivojlanishni ontogenezning bir qismi emas, “filogenezning spravochnigi”, deb tushundi. Xorda qadimgi hayvonlarda jinsiy voyaga yetganda saqlanib qoladi, boshqalarida esa reduksiyaga uchraydi. Jabra yoyi, qon tomirlar, nerv plakodlari, ichki sekresiya bezlari jabra yoriqlaridan paydo bo’ladi. Agar jabra nafas olish vazifasini yo’qotsa yoki bajarmasa, u ana shu organlar hosil bo’lishida ishtirok etadi.
7.Biogenetik qonunni paleontologiya, zoologiya ma’lumotlarini tanqidiy baholamasdan qabul qilib bo’lmaydi. Odam embrioni ma’lum davrda jun bilan qoplanadi, tug’ilgandan keyin bu jun juda siyrak holda saqlanib qoladi. Bu ham ajdodlardan (maymunlardan) meros bo’lib qolgan belgi hisoblanadi.
Bu ma’lumotlardan biogenetiк qonun nuqtai nazaridan qanday xulosalar chiqarish mumkin? Odam embrioni maymunlarning jinsiy voyaga yetgan davridagi gavdaning jun bilan qoplanishini takrorlaydi. Odam tug’ilgandan keyin bosh, qovlarida jun saqlanib qoladi. Bu junlar maymunlarda embrion rivojlanishi davrida ham bo’ladi. Xulosa shuki, odam embrionida maymunlar belgisi, maymunlar embrionida odam belgisi takrorlanadi. Aslida bunday emas. Shuning uchun biogenetiк qonunni qo’llashda boshqa ma’lumotlardan ham foydalanish lozim.
8.Organizmlar evolyusiyasi davrida qon-qarindosh bo’lmagan formalarda o’xshash belgilar paydo bo’lishi mumkin. Bunday paralellizm kelib chiqishi ularning yaqinligidan emas, balki bir xil ekologik muhitda yashaganligi tufayli paydo bo’ladi. Bu konvergensiya deyiladi. Masalan, akula (baliq), ixtiozavr (repteliya), delfin (sut emizuvchi ) gavdasi bir-biriga o’xshaydi. Hamma organizmlar yagona birlik-hujayralardan tuzilganligi ham konvergensiyadir.