Industrial iqtisodiyot

Prognoz, ya’ni bashorat deganda real obyektning kelajakda bo‘lishimumkin bo‘lgan ahvoli, uni amalga oshirishning alternativ, ya’ni muqobil (mumkin bo‘lgan qarama-qarshi ikki holdan birini tanlab olish zarurati) yo‘llarini va muddati to‘g‘risidagi ilmiy jihatdan asoslangan mulohaza tushuniladi. Qisqacha qilib aytganda, oldindan qilingan xulosadir.
Prognozlash, ya’ni bashorat qilish deganda kelajakni ko‘rish, mo‘ljal qilish va oldindan aytib berish jarayoni tushuniladi. Faqat mavjud dalillar, ma’lumotlar va aniq raqamlar asosida voqea yoki hodisaning qanday bo‘lishi, rivojlanishi va oqibatini oldindan aytib berish, ya’ni bashorat qilish mumkin.
Bashorat qilishning bir qancha yo‘llari mavjud bo‘lib, ulardan eng asosiylariga iqtisodiy va ijtimoiy bashorat qilish kiradi. Ularni bir-biridan shartli ajratish mumkin, chunki bashorat qilishning maqsadi va vazifasi bir hodisa yoki voqeaning ham iqtisodiy, ham ijtimoiy jihatlari bilan bog‘liq, bir
tanganing ikki tomonidir.
Bashorat qilishning maqsadi real obyektning kelajakda fikran
o‘ylangan natijasini ta’minlashdan iborat. Hodisa va voqealar fikriy modelining natijasiga erishish.

6. 
   Beshta asosiy tamoyilga ta’rif bering.
   

№	Asosiy tamoyillar	Asosiy tamoyillarning mohiyati
1.	Iqtisodiyotning siyosatdan ustuvorligi	Iqtisodiy islohotlar hech qachon siyosat ortida qolmasligi kerak, u birorta mafkuraga bo‘ysundirilishi kerak emas. Buning ma’nosi shuki, iqtisodiyot siyosatdan ustun turishi kerak. Ham ichki, ham tashqi iqtisodiy munosabatlarni mafkuradan holi qilish zarur.
2.	Davlat bosh Islohotchi	Davlat asosiy islohotchi bo‘lishi lozim. U islohotlarning ustuvor yo‘nalishlarini belgilab berishi, o‘zgartirishlar siyosatini ishlab chiqishi va uni izchillik bilan o‘tkazish, jaholatparastlar va konservatorlar qarshiligini bartaraf etishi shart.
3.	Qonunlar va ularga rioya qilish ustuvorligi	Qonunlarga rioya etish ustuvor bo‘lishi lozim. Buning ma’nosi shuki, demokratik yo‘l bilanqabul qilingan Konstitutsiya va qonunlarni hech istinosiz hamma hurmat qilishi va ularga og‘ishmay rioya etishi lozim.
4.	Kuchli ijtimoiy siyosat yuritish	Aholining demokratik tarkibini hisobga olgan holda kuchli ijtimoiy siyosat o‘tkazish. Bozor munosabatlarini joriy etish bilan bir vaqtda aholini ijtimoiy himoyalash yuzasidan oldindan ta’sirchan choralar ko‘rilishi lozim. Bu bozor iqtisodiyoti yo‘lidagi eng dolzarb vazifa bo‘lib keldi va bundan keyin ham shunday bo‘lib qoladi.
5.	Bozor iqtisodiyotiga sekin-asta, bosqichma-bosqich o‘tib borish	Bozor iqtisodiyotiga o‘tish obyektiv iqtisodiy qonunlarning talablarini hisobga olgan holda, o‘tmishdagi «inqilobiy sakrashlar» siz, ya’ni tadrijiy yo‘l bilan, puxta uylab bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kerak.

7. 
   Biznes reja va uning bo‘limlari
   

Biznes-reja zamonaviy ishlab chiqarishni tashkil etish va
boshqarishning muhim vositasidir. Shu sababli uning mohiyatini,
ahamiyatini, mazmunini chuqur anglash zarur. Bu masala haqida gap
borganda eng avvalo, biznes-reja nima uchun kerak? – degan savol tug‘iladi.
Bunday reja eng avvalo, bankir hamda investorlarga zarur. Chunki korxona (firma) o‘z loyihasini amalga oshirish uchun ulardan pul mablag‘larini so‘raydi.
Ikkinchidan, biznes-reja korxona (firma) xodimlari uchun kerak. Ular
o‘zlarining maqsad, vazifalarini, istiqbolni bilishlari zarur.
Uchinchidan, eng asosiysi ishbilarmon, tadbirkor, korxona (firma)
rahbari o‘z g‘oyalarini, ularning to‘g‘ri va realligini bilishi kerak.
Biznes–rejani tuzishda rahbarning shaxsiy ishtiroki juda zarurdir,
shuning uchun ham ko‘pgina xorijiy mamlakatlar banklari, investorlar va
boshqa muassasalar agar biznes – rejani boshdan oyoq chetdan, maslahatchi orqali ishlab chiqilib, rahbar unga faqat imzo chekkani ma’lum bo‘lib qolgan taqdirda loyihaga mablag‘ berishdan bosh tortadilar. Bunday reja, odatda, talabgorsiz qoladi.
Biznes-rejani tuzib chiqish jarayonida quyidagilarga erishamiz:
birinchidan, o‘zimiz boshlayotgan ishni puxta bilishga erishamiz;
ikkinchidan, xarajatlarni bilamiz, korxonani yaxshi boshqarishga erishamiz;
uchinchidan, o‘z g‘oyamizni boshqariluvchiga tez yetkazamiz va moliyaviy
faoliyatimizni reja asosida olib borishga erishamiz.
Biznes-reja juda ko‘p bo‘limlardan iborat:
1. Rezyume (xulosa).
2. Korxona (firma) haqidagi ma’lumotlar.
3. Tovar (mahsulot yoki xizmat) turlari.
4. Sotuv bozori.
5. Marketing strategiyasi.
6. Ishlab chiqarish dasturi.
7. Ishlab chiqarishni tashkil etish.
8. Korxonaning tashkiliy-reja shakli.
9. Moliyaviy reja.
10. Loyihaning rentabelligi (foydaliligi, samaradorligi, natijaliligi).

8. 
   Biznes reja tuzishda yoritilishi mumkin bo‘lgan bo‘limlar
   

Biznes-reja zamonaviy ishlab chiqarishni tashkil etish va

boshqarishning muhim vositasidir. Shu sababli uning mohiyatini,
ahamiyatini, mazmunini chuqur anglash zarur. Bu masala haqida gap
borganda eng avvalo, biznes-reja nima uchun kerak? – degan savol tug‘iladi.
Bunday reja eng avvalo, bankir hamda investorlarga zarur. Chunki korxona (firma) o‘z loyihasini amalga oshirish uchun ulardan pul mablag‘larini so‘raydi.
Ikkinchidan, biznes-reja korxona (firma) xodimlari uchun kerak. Ular
o‘zlarining maqsad, vazifalarini, istiqbolni bilishlari zarur.
Uchinchidan, eng asosiysi ishbilarmon, tadbirkor, korxona (firma)
rahbari o‘z g‘oyalarini, ularning to‘g‘ri va realligini bilishi kerak.
Biznes–rejani tuzishda rahbarning shaxsiy ishtiroki juda zarurdir,
shuning uchun ham ko‘pgina xorijiy mamlakatlar banklari, investorlar va
boshqa muassasalar agar biznes – rejani boshdan oyoq chetdan, maslahatchi orqali ishlab chiqilib, rahbar unga faqat imzo chekkani ma’lum bo‘lib qolgan taqdirda loyihaga mablag‘ berishdan bosh tortadilar. Bunday reja, odatda, talabgorsiz qoladi.
Biznes-rejada quyidagi narsalar yoritiladigan bo‘limlar bo‘ladi:
 biznesning maqsadi va asosiy g‘oyasi;
 korxona (firma) ishlab chiqaradigan mahsulot (xizmat)ning o‘ziga xos
xususiyati va ular bilan bozor ehtiyojini qondirish;
 ayrim bozor segmentlarida firmaning xulq-atvori, strategiyasini
belgilash;
 tashkiliy qoida hamda ishlab chiqarish tarkibiy tuzilishini belgilash
(aniqlash);
 ishning moliyaviy loyihasini shakllantirish (shu jumladan,
moliyalashtirish strategiyasi va investitsiyalash bo‘yicha takliflar);
 firmaning rivojlanish istiqbollari bo‘limlari.

9. 
   Boshqarish jarayonida oldindan ko’ra bilish qanday ahamiyatga ega?
   

Boshqarish jarayonida oldindan ko‘ra bilish nihoyatda katta
ahamiyatga ega. Barcha jarayonlarni kuzatib, ularning o‘zgarishiga qarab
ishlab chiqarish, ish bajarish yoki xizmat ko‘rsatish boshqarilib turiladi.
Masalan, mahsulotga bo‘lgan ehtiyoj, narx-navo, texnika va texnologiyalar o‘zgarishi, ish haqi va ijtimoiy muhofazaning holati ishlab chiqarishga katta ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun vaziyatga qarab kerakli o‘zgarishlarni zudlik bilan amalga oshirish kerak bo‘ladi.

10. 
    Boshqarish mexanizmini tashkil etish