Ingenerlik geodeziyasi

Kosmik geoeziyasi - yerning sun`iy yuldoshdan turib, yer shaklini aniqlash va 
uning sirti suratini olish usullarini o`rganuvchi fandir.
Xalk xo`jaligidagi xar-hil masalalarni echish maqsadida yer sirtidagi o`lchashlar, 
ular natijalarini ishlab chiqish, plan, karta va profillar tuzish orqali yerning sirti uning 
shakli hamda o`lchamlari o`rganib chiqiladi.
Shuning uchun Injenerlik geoeziyasi fanining vazifalari qo`yidagilarni tashkil 
qiladi:
1. Maxsus geodezik asboblar yordamida yer sirtida o`lchashlarni bajarish usullarini 
o`rganish.
2. O`lchash natijalarini zamonaviy texnik vositalari va EXM yordamida ishlab chiqish 
usullarini o`rganish.
3. Grafik chizmalar (karta, plan va profil) ni tuzish va rasmiylashtirish usullarini 
o`rganish.
4. Turli injenerli masalalarni echishda o`lchash natijalari va grafik chizmalarni 
qo`llash.
1.1.2. Injenerlik geoeziyasi fanining tarixi  
Ma`lumki, Injenerlik geoeziyasi xam boshqa fanlar kabi xayotiy talablar asosida 
vujudga kelgan va ishlab chiqarish kuchlarining taraqqiy etishi bilan tobora rivojlanib 
borgan. Inson qadimdan o`zi yashagan joyni hayot talabiga ko`ra har tomonlama 
bilishga qiziqqan va o`rgangan. Injenerlik geoeziyasi tarixi ham shunday boshlanadi.
Arxeologlarning aniqlashicha, Qadimiy Misr, Mesopotamiya, Xindiston, Xitoy, 
Grestiya, O`rta Osiyo va boshqa mamlakatlar xalqlari o`z ehtiyojlari uchun 
dehqonchilik qilish va sug`orish kanallarini kazish, turli bino va inshootlarni qurish, 
ekin maydonlarini o`zaro taqsimlash kabi masalalarni echishda geodezik 
o`lchashlardan foydalanilgan.

---

6
Masalan, miloddan 4000 yil ilgari Misrdagi Nil daryosi havzasida yernio`lchash 
ishlari olib borilgan. Nil daryosini Qizil dengiz bilan qo`shish maqsadida kanal qurilishi 
miloddan VI asr ilgarigi vaqitga taalluqlidir. U vaqtlarda s`yomkaning bazi bir 
usullarigina ma`lum edi.
Yunonistonlik olim olim
Eratosfen miloddan 230 yil ilgari yersharining o`lchamlarini aniklagan va 
Injenerlik geoeziyasidan maxsus kitob yozib, meridianlar va parallellar ko`rsatilgan 
karta tuzgan. Ptolomey tomonidan proekstiyalash usullari joriy qilinib, Evropa va 
Osiyo kartalarini tuzishda ulardan foydalanilgan.
Miloddan 7 - 6 asr ilgari xozirgi Iroq janubida yashagan xoldeylar yernishar deb 
faraz qilib, uning radiusi R uzunligini hisoblab chiqdilar. Miloddan 6 asr ilgariroq 
Pifagor yerni shar shaklida deb aytganligi fanga ma`lum.
IX asrda Arabistonda madaniyat ancha taraqqiy etib, Bag`dodda „Hikmat uyi“ 
nomli ilmiy markaz tuzildi. Unda O`rta Osiyolik „Er surati“ nomli asar muallifi algebra 
fanining asoschisi Al-Xorazmiy xamda AlFarg`oniy, Al-Marvoziy, Al-Marvarudiy kabi 
olimlar ham ishladi. Xalifa Xorun Al-Rashid o`g`li Al-Ma`mun farmoyishiga binoan, 827 
yili „Xikmat uyi“ a`zolaridan ikkita ekspedistiya tuzildi. yero`lchamlarida bo`lgan 
tafovutni bartaraf qilish uchun ularga „gadus o`lchash usuli“ ni ishlatib, 
yero`lchamlarini aniqlash ishi topshirildi. Ular meridianning bir gradus yoy uzunligini 
o`lchab, ishni 56,0 milya (110,5 km) va 56,66 milya (111,82 km) natija bilan 
yakunladilar va hisoblashlar uchun 111,82 km natija olindi Injenerlik geoeziyasi fani 
matematika, astronomiya, elektronika, geografiya, geomorfologiya gidrogeologiya va 
boshqa fanlar bilan chambarchas bog`liq.
Horazmlik ulug` olim Abu Rayhon Beruniy (973 - 1048 yy.) o`z hayotida yozgan 
150 ta asaridan 40 tasini geoeziya faniga bag`ishlab, boy va qimmatli ma`lumotlar 
qoldirgan. Beruniy hisobi bo`yicha yer radiusi 6339,58 km bo`lib, hozirgi vaqtda 
ishlatilayotgan (Krasovskiy ellipsoidi) qiymat- 6371,11 km dan farqi atiga 31,5 km ni 
tashkil qiladi.