Innovaciyalar ministirligi

1-súwret. a) leyshmaniya; b) shabarman; d) jaman jara.
Leyshmanioz transmissiv kesellik bolıp, onı qan sorıwshı shıbın shırkeyler-Phlebotomus áwladına kiretuǵın shabarmanlar tarqatadı. Shabarman kesel adam qanın sıpaganida leyshmaniyalar shıbın-shirkeydiń as sińiriw jolına ótedi. Onda parazittıń aldınǵı ushınan uzın qamshı ósip shıǵadı, yaǵnıy ápiwayı haywan qamshılı kóriniske ótedi. Ózine leyshmaniozdıń qozǵatıwshısın juqtırıp alǵan shıbın-shirkey saw adamdı qanın sorǵanda parazitti oǵan juqtıradı.
Leyshmanioz Arqa Afrika, Qubla Evropa hám Qubla-Batıs Aziyanıń bir qansha mámleketlerinde tarqalǵan. Ózbekstannıń qubla wálayatlarında da taralgan. Teri leyshmaniozınıń tábiyiy dáregi kemiriwshi sút yemiziwshiler (qum tıshqanları hám balpaq tıshqanlar) hám iytler bolıp tabıladı, bular leyshmaniyanıń rezervuar xojayınları esaplanadı. Bul haywanlardıń qulaqları, murnı hám shabarmanlar shaǵa alıwı múmkin bolǵan boqsha jaylarında jaralar payda etedi. Kemiriwshilerdiń ınlarında shabarmanlar kunduz kúnleri jasırınıp jatadı, keshge tárep haywanlardıń qanın soradı hám olarǵa kesellikti juqtıradı.
Tripanasomalar (Trypanosoma gambiense)dıń tómendegi túrleri jaqsı úyrenilgen:
1) Afrika uyqı keselligin qozǵawtıwshısı - Trypanosoma gambiense
2) Chagas keselligin qozǵawtıwshısı - Trypanosoma cruzi
3) Uyqı keselliginiń rodiziya formasın keltirip shıǵarıwshı -Trypanosoma rhodesiense (2-súwret).
Trypanosoma gambiense-Afrikada tarqalǵan júdá awır “uyqı keselligi” dep atalǵan keselligin qozǵatıwshısı esaplanadı.

2-súwret. Tripanasomalardıń túrleri.
XX ásirdiń birinshi yarımında bir millionnan artıq kisi sol kesellikten qaytıs bolǵan. Kesellik dene temperaturasınıń kóteriliwi menen baslanadı, nerv sistemasın ziyanlaydı. Nawqasda uyqlap qalıw, kerisinshe uyıqlay almaw jaǵdayı baqlanadı. Kesellik waqıtında emlenbese, ólimge alıp keliwi múmkin. Parazitler nawqaslardıń qanına, limfa bezinde keyinirek arqa mıy suyıqlıǵına ótedi. Afrika uyqı keselliginiń tábiyiy dáregi Antilopalar esaplanadı, taratıwshısı bolsa se- se shıbını bolıp tabıladı (Glossina palpalis). Kesellik sol shıbınlar tarqalǵan terrttoriyalarda ushraydı. Shıbın adam qanın sıpaǵanda uyqı kesellikti juqtıradı. Shıbın isheginde parazitler boyına bolınıp, jınısız kóbiyedi (3-súwret).