Innovaciyalar ministirligi

9-súwret. Búrge.
Urǵashıları pol sańlaqları, ultaraqlar astı, diywal jarıqları yamasa kemiriwshiler inine bir neshe on dana máyek qóyadı. Máyeklerden ayaqsız, jawın qurtı tárizli, denesi túk menen oralǵan qurt shıǵadı. Olar nawqan ishinde quwırshaqqa aylanadı. Qurt haywanlardıń organikalıq qaldıqları hám shirindiler, atap aytqanda biyt qaldıqları menen azıqlanadı. biyt 3 jılǵa shekem, adam búrgesi bolsa 2 jılǵa shekem jasaydı. 1400 ge jaqın túri, sonnan 310 túri Orta Aziyada ushraydı. Búrge ıssı qanlı haywanlar hám adamda parazitlik etedi.
Keń tarqalǵan túrleri: adam búrgesi (Pulex irritans); ıyt búrgesi (Ctenocephalides canis); tıshqan búrgesi (Ceratophyllus fasciatus); olaqurt (vermipsylla alacurt); adam hám tıshqan Búrgeleri adamǵa oba keseli hám súzek keselligi qozǵaltıwshıların juqtıradı.
Búrgeler parazit shıbın-shirkeyler túrine kiredi. Bul onıń basqa haywanlar denesinde turmıs keshiriwinen dárek beredi. Olar sutemiziwshi haywanlar, atap aytqanda insanlar, qus denesinde de jasaydı. Adam ushın búrge shıbınnan keyin turatuǵın jaǵımsız shıbın-shirkey. Olar júdá áyyemnen úy haywanları hám olardıń iyelerine parazit tasıp keliwi menen dúnya boyınsha adamlar xojalıq turmısına sińisip ketti. Búrgelerdiń shaǵıwı anaǵurlım jaǵımsız, biraq bul bunnan qáwipsirewde zárúrli orın da tutmaydi. Búrgeler júdá awır, mısalı súzek, qara oba keseli sıyaqlı baxıtsız keselliklerdi keltirip shıǵaradı.
Búrgeler óz máyekin haywan denesine qóyadı, bulmanda yamasa haywan jatatuǵın orında jasaydı. Máyekler haywan háreket etken waqtı pútkil denesine jayıladı. Máyekti jarıp shıqqan lichinkalar, ósiwi esesinde jún talshıqlarına qundaqlanadı hám aqıbette úlkeyedi. Máyekten shıqqannan tap er jetkenge shekem bul shıbın-shirkey jigirma segiz - qırıq segiz kún adam denesinde jasaydı. Tropik tıshqanlar búrgesi bul múddet jigirma bir kúndi quraydı.
Úlken búrgelerdiń qanatı bolmaydı. Biraq onıń ayaqları júdá rawajlanǵan boladı hám olar sebepli sekire aladı, haqıyqatında ayırım búrgeler sekiriwge júdá usta boladı. Ayırımları jigirma santımetrge shekem joqarıǵa, otız santımetrge shekem uzınlıqqa sakray aladı. Búrgelerdiń awızı haywanlardıń terisini tislep alıw hám qanın sorıwǵa maslasqan, qan onıń birdan bir azıǵı bolıp tabıladı. Onıń denesi júdá jalpaq. Tropik hám ıssı regionlar búrgeler ushın qolay jaylar esaplanadı, biraq bul parazitler polyusda hám sahralarda da ushraydı. Arqa Amerikada eń keń tarqalǵanı adam búrgeleri, ıyt hám pıshıq búrgeleri bolıp tabıladı. Bul úsh tur kórinisinden qaramastan, adamdı da, iytlerdı da, pıshıqlardı hám basqa haywanlardı da kesellikke shalıntıradı.
Geypara Búrge.gelmintlerdiń aralıq xojayını esaplanadı. Adam búrgesi qarawsız qalǵan úylerde kóp ushraydı. Qarsı gúres ilajları: turaq-jaylardı taza tutıw, poldı karboldıń 2-5% li eritpesi menen juwıw, diywal hám poldaǵı jarıqlardı kerosinge batırılǵan látte menen súrtiw, búrge ushraytuǵın jaylarǵa piretrum hám xlorpikrin sebiwden ibarat.
Keneler (Acarina) — órmekshi tárizlilar klasına tiyisli mayda buwınayaqlılar. 3 toparǵa bólinedi: akariformli K. (Acariformes), parazitformli K. (Parasitiformes) hám pishenorar K. (Opiliocarina). Denesi máyek tárizli yamasa sozıq (uzınlıǵı 0, 1-0, 30 mm), kópshiligi buwınlarǵa bólintuǵın denesi, ádetde, 2 bólim: awız apparatı jaylasqan aldınǵı — giatosoma hám ayaqları jaylasqan arqa bólim — idiosomadan ibarat (10-súwret).