Innovaciyalar ministirligi

3-súwret. Tripanasoma hám onıń kóbiyiw cikli.
Lotin Amerikası mámleketlerinde qáwipli chagas keselliginiń qozǵatıwshısı - Trypanosoma cruzi keń tarqalǵan. Morfologiyalıq tárepten Afrika uyqı keselligin qozǵawtıwshısınan parq etpeydi. Tripanosoma cruzi, jaylasıwǵa qaray, forması hár-qıylı boladı. Kletkanıń ishinde parazitlik etken tripanosoma qamshısız, intensiv túrde kóbeyip psevdosistalar payda etedi. Parazitler kesellik taratıwshı organizminde hám jasalma usılda ósirilgende qamshılı formada boladı. Chagas keselliginiń taratıwshısı qan soratuǵın Triatoma infestans qandalasi bolıp tabıladı. Tripanosomalar qandalalardıń arqa isheginde jasaydı hám 5-15 kún dawamında rawajlanadı. Parazitlerdi ózine bir ret juqtırgan qandala pútkil omiri dawamında (2 jıldan artıq ómir kóredi) ózinde tripanosomalardı saqlaydı hám adam ushın qáwipli esaplanadı.
Tripanosoma bir qansha túrleri hár-qıylı úy haywanlarında parazitlik etip, awır keselliklerdi keltirip shıǵaradı. Qubla Aziya mámleketlerinde qaramallarda parazitlik etiwshi Trypanosoma brucei nagona keselligi qozǵatadı. Bul kesellikti sonalar tarqatadı Ózbekstan Kazaxstan Turkmenistan shólida túye, at, esheklerde Trypanosoma evansi parazitlik etip awır suw keselligin keltirip shıǵaradı. Bunı da sonalar keltirip shıǵaradı.
Atlarda Trypanosoma equiperdum parazitlik etip, kúyigiw (qashırıw) keselligin keltirip shıǵaradı. Bul kesellik bir haywannan ekinshisine jınıslıq baylanıs arqalı ótedi.
Trixomonadalar (Trichomonas) -Trixomonadoz keselligin keltirip shıǵaradı, úsh túri bar
1. Ishek trixomonadasi - Trichomonas hominis;
2. Qın trixomonadasi - Trichomonas vaginalis;
3. Awız trixomonadasi - Trichomonas tenax.
Ishek trixomonadasi adamdıń qalın isheginde, qın trixomonadasi hayal hám er adamlardıń sidik hám jınıslıq jollarında ushraydı. Denesi súyri-sopaq formasında bolıp, arqa bólegi jińishkelesip baradı. Uzınlıǵı 5-10 mkm (ishek trixomonadasi), 15-30 mkm (qın trixomonadasi) (4-súwret).

4-súwret. Trixomonadalar.
Ishek trixomonadasi kolit keselligin keltirip shıǵaradı. Patas suw hám awqat arqalı juǵadı. Ishek trixomona- kesellikti analiz qoyıw ushın mikroskop astında nawqas taslandıqın tekserip, vegetativ forması anıqlanadı. Nawqastıń sidik hám jınıs bezinen surtpe alınıp, mikroskop astında tekseriledi. Qın trixomonadasi balshıq jerde tarqalǵan. Er adam hám hayallardıń sidik jollarında ushraydı. Áyeller 20-40 %, er adamlarda 15 % ni quraydı. Awız trixomonadasi awız boslıǵı hám tisi kesel adamlarda ushraydı.
Lyambliya hám lyamblioz. Kóp qamshılılar wákili liambliyani birinshi ret 1859-jılda Xarkov Universitetiniń professorı Lyamble anıqlaǵan. Lyambliya turmıs ciklida vegetativ hám de cista kóriniste ushraydı. vegetativ forması nok tárizli bolıp, uzınlıǵı 12-15 mkm, eni bolsa 8-10 mkm ge shekem boladı. Denesiniń aldınǵı tárepinde disk bolıp, ishek epiteliysida jabısıp qalıw ushın xızmet etedi. Denesiniń ortasında eki tayansh sabaǵı - aksotsitlar ótedi. Aksotsitlar járdeminde parazittıń denesi eki simmetriyalı bóleklerge bólingen bolıp, hár qaysısında birden yadro boladı. Aksostillardıń aldınǵı bóleginde bir talay blefaroplastlar bolıp, olar 3 jup qamshılardı energiya menen támiyinleydi. Parazittıń as sińiriw organoidları bolmaydı. Kóbeyiw uzınına bóliniw (mitoz) arqalı ámelge asadı. Lyambliyalardıń rawajlanıwı ápiwayı bolıp, turmıs dáwiri vegetativ hám cistaǵa oralǵan formalarınıń almasınıp turıwınan ibarat. vegetativ formaları adamdıń 12-barmaqlı isheginde jasaydı hám kóbiyedi (5-súwret). Juqtıratuǵın derek adam hám parazit tasıwshılar bolıp tabıladı.