Innovatsiya-ziyo

- g ‘ o'm ida v ishlatiladi: tog‘ - tov, so g ‘- sov;
- k, q tushiriladi: tiri(k), sari(q), qurufq).
42

---

0 ‘g‘iz lahjasi janubiy Xorazmdagi (Urganch, Xiva, Xonqa, 
Hazorasp, Qo‘shko‘pir, Shovot tumani) bir qancha shevani o‘z ichiga 
oladi. Belgisi:
- unli qisqa va cho'ziq aytiladi: at (hayvon), aad (ism);
- t tovushi d, к tovushi esa g  tarzida aytiladi: tog' - dog', keldi -  
galdi\
- ning qo‘shimchasi -ing tarzida, -ga qo‘shimchasi esa -a, -na 
tarzida aytiladi: akamning - akaming, yorimga - yorima, qo 'liga -  
alina.
Hozirgi o‘zbek adabiy tili uchun qarluq lahjasiga kiradigan 
Farg‘ona-Toshkent shevasi (ya’ni Toshkent shevasi fonetik tomondan, 
Farg‘ona shevasi morfologik tomondan) asos qilib olingan. Lekin bu 
qipchoq va o‘g ‘uz lahjasi xususiyati adabiy tilda yo‘q degani emas.
Umumxalq tilining faqat bir ko‘rinishi adabiy nutq bo‘lib, bundan 
tashqari, sheva va lahjalami, kasb-hunar nutqi hamda jargon va 
argolami ham o‘z ichiga oladi. Ulaming ham o‘z m e’yorlari bo Tib, 
adabiy nutq m e’yorlarini noadabiy nutqqa, noadabiy nutq me’yorlarini 
adabiy nutqqa olib kirishga urinish to‘g‘ri emas va nome’yoriy 
sanaladi. Shuningdek, bir lahja yoki sheva nutqiga boshqa lahja va 
sheva unsurlarini qo'shib so'zlash ham nutq me’yoriga zid. Masalan, 
adabiy nutqdagi do ‘ppi so'zi Samarqand, Qashqadaryo, Surxondaryoda 
qalpoq, Xorazmda takya, Buxoroda kalapo 'sh, Farg'ona va Toshkentda 
do'ppi muqobillariga ega. Demak, Surxondaryo shevasida takya, 
Buxoro shevasida qalpoq so'zini qoTlash bu shevalaming nutq 
me’yoriga zid. Madaniy nutq sohibi bir shevaga xos so'zlam i boshqa 
sheva so'zlariga aralashtirib qoTlamaydi. Yuksak madaniyat sohibi esa 
hurmat yuzasidan norasmiy doiralarda adabiy nutqda yoki 
hamsuhbatining shevasida gapiradi. Bugungi kunda adabiy nutqning 
qoTlanishi kengayib borishi natijasida shevada gapirganda adabiy nutq 
imsurlarini qoTlash madaniyatsizlik sanalmaydi. Zero, ta’lim, 
OAVlaming jamiyat hayotiga kirib borish sur’atinmg ortishi bunday 
jarayonlami kuchaytirmoqda.
Jargon, argolarning ham o‘z qoTlanish me’yori bor. Masalan,