Innovatsiyalar vazirligi termiz agrotexnologiyalar va innovatsion rivojlanish

3.1 - jadval 
Azotli o’g’it me’yori va biologik preparatni tuproqdagi ammoniy shaklidagi 
azot (N-NH
4
) miqdoriga ta’siri 
№ 
Mineral 
o’g’itlarning yillik 
me’yori, kg/ga 
Biologik 
preparat, 
Rizovit, 
gramm/ga 
Fazalar bo’yicha (N-NH
4
) miqdorining o’zgarishi 
15.05 
15.06 
15.07 
15.08 
N 
P 
K 
0
-30
30
-50
0
-30
30
-50
0
-30
30
-50
0
-30
30
-50
2022 yil 
1 
13,1 11,5 14,7 11,3 13,8 10,8 10,7 
9,7 
2 
90 
60 
14,8 12,9 24,8 19,4 21,0 15,1 18,9 12,3 
3 
40 
90 
60 
21,1 19,4 30,7 22,9 33,7 24,0 22,0 15,1 
4 
90 
60 
200 
21,6 20,9 33,6 26,4 28,5 20,7 25,4 18,7 
5 
40 
90 
60 
200 
22,5 21,7 34,5 26,9 35,9 26,4 33,6 22,3 
2023 yil 
1 
15,6 13,4 16,6 14,3 15,8 13,0 12,9 12,4 
2 
90 
60 
17,6 15,1 28,0 24,5 25,1 15,3 20,1 13,8 
3 
40 
90 
60 
25,1 22,6 34,6 29,0 38,6 28,8 26,8 20,4 
4 
90 
60 
200 
25,6 24,4 37,9 33,4 35,7 30,7 28,0 22,8 
5 
40 
90 
60 
200 
26,7 25,3 38,9 34,0 41,1 31,6 35,2 23,6 
Soyani oziqlanishida nitrat shaklidagi azot miqdori ham muhim ahamiyatga 
ega. Chunki soya o‘simligi azotni tuproqdan nitrat shaklida juda yaxshi 

---

55 
o‘zlashtiradi. Shuning uchun, tuproqda nitrat shaklidagi azotning ko‘p miqdorda 
bo‘lishi tuproq azot rejimi va o‘simliklarni azotli oziqlanishini yuqori darajada 
yaxshilaydi. Odatda nitratlar miqdori tuproqda ammoniy miqdoridan sezilarli 
darajada ko‘p bo‘ladi. Bu esa tuproqda ammonifikasiyaga nisbatan nitrifikasiya 
jarayoni kuchli borishini va bu holat tuproq evolyusiyasida yuzaga kelganligini 
bildiradi. Chunki ammoniy miqdorini tuproqda ortiqcha miqdorda bo‘lishi tuproq 
organizmlariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Faqat tuproqda namlik yuqori bo‘lgan 
sharoitda teskari jarayon kuzatilishi mumkin. 
O‘g‘itlar qo‘llanilmagan nazorat variantida tuproqda nitirat shaklidagi azot 
miqdori (N-NO
3
) juda past darajada bo‘lib, mavsumiy o‘zgarishga ega bo‘ldi. 
Natijada erta bahor va yoz oylarida (15.05; 15.06) tuproqda nitrifikasiya jarayoni 
hisobiga tabiiy holda hosil bo‘ladigan nitrat miqdori yuqori bo‘lib, keyinchalik 
o‘simlik o‘suv davri boshlanishi bilan nitrat shaklidagi azot miqdori kamaya 
boshladi va gullash hamda dukkaklash davriga kelib minimum darajaga tushib 
qoldi. Bu holat soyani ushbu davrlarda nitratlarni maksimal o‘zlashtirishi bilan 
bog‘liq bo‘lishi mumkin. Ta’kidlash joizki, barcha variantlarda, o‘tkazilgan 
agotexnik tadbirlardan qat’iy nazar tuproqdagi nitratli azot miqdori bahordan yoz 
oylarigacha ko‘tarilib, mavsum oxirida yana kamayishi kuzatildi, bu holat tuproq 
haroratini o‘zgarishiga hamda o‘simlik tomonidan o‘zlashtirilishiga bog‘liq bo‘ldi. 
Qolaversa, mineral o‘g‘itlar hamda biologic preparat ta’sirida soyaning ildizida 
azot to’plovchi tuganaklar sonining ko’p bo’lishi hamda qo‘llanilgan azotli 
o‘g‘itlar hisobiga tuproqdagi nitratlarni butun o‘suv davrida mavsum boshidagi 
ko‘rsatkichlarga nisbatan ortishi aniqlandi. Bu esa, soyaning oziqlanishi, o‘sishi, 
rivojlanishi va hosil to‘plashiga ijobiy ta’sir qildi. P
175
K
125
–fon variantida 
tuproqdagi nitratli azot miqdori soyaning o‘suv davri davomida (2022 – 2023 y.y) 
mos ravishda kamayib borishi kuzatildi. P
175
K
125
–fonida 200 gramm/ga preparat 
qo’llanilgan variantda tuproqdagi nitrat miqdori 15 may sanasida mos ravishda 
24,8 va 28,8 mg/kg ni tashkil etib P
175
K
125
–kg/ga qo’llanilgan variantga nisbata 8,8 
va 10,3 mg/kg ga yuqoriligi ma’lum bo’ldi. Bu albatta qo’llanilgan biologik 
preparatning samarali ta’siri hisobiga yuzaga keldi. Ushbu ko’rsatkichlarning 

---

56 
optimal ta’siri mineral o’g’itlarni to’liq me’yorida Rizovit preparatining 200 
gramm/ga me’yorida qo’llanilgan variantda yaqqol namoyon bo’ldi. 
Demak, soya parvarishida fosforli va kaliyli o‘g‘itlar fonida azotli o’g’itlarni 
40 kg/ga meyorida qo’llab, Rizovit preparatini 200 gramm/ga me’yorida qo‘llash 
tuproqning agrokimyoviy xossalariga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, tuproq tarkibidagi 
nitratli azot miqdorini oshirishga xizmat qiladi (3.2-jadval).