InsanníŃ MÚTÁjlikleri

2. 2 Islep shıǵarıw hám zamanagóy jámiyet mútajlikleri ortasındaǵı munasábetler
Islep shıǵarıw iskerligi hám mútajliklerdi sotsiologik kategoriya retinde úyrener ekenbiz, bul eki túsinik ortasındaǵı óz-ara baylanıslılıq nizamlıqı hám mexanizmin analiz qılıw kerek.
Ekenin aytıw kerek, K. Marks hám F. Engels social rawajlanıw procesin úyreniwde insaniyat tariyxınıń dáslepki shárt-sharayatın óz mútajlikleri hám iskerligi menen real adamlar qurawı, eń basıdanoq material ámeldegi ekenliginen kelip shıqqan. adamlar ortasındaǵı islep shıǵarıw usılı hám mútajlikleri menen belgilenetuǵın hám adamlardıń ózi sıyaqlı áyyemgi baylanıs, jańa sırtqı kórinislerge iye bolǵan hám tariyx bolıp tabıladı. 68].
Málim bir islep shıǵarıw usılına tiykarlanǵan insan iskerliginiń pútkil sisteması insan (jámiyet) mútajliklerin qandırıw quralı retinde payda boladı hám rawajlanadı, degen ideyanı marksizmgacha bolǵan ekonomistlerge ergashgan marksistik oylaw klassiklari qayta -qayta aytıp ótkenler. hám sotsiologlar. Biraq eger burjua ekonomistleri hám sotsiologlari pútkil máseleni biologiyalıq yamasa sub'ektiv aytılǵan mútajliklerge qısqartirgan bolsalar, K. Marks hám F. Engels insan mútajlikleriniń ózi jáne onıń rawajlanıwı sońı nátiyjede jámiyet ómiriniń hasası - materiallıq iskerlik menen belgilenedi jáne bul sonı kórsetdiki. insaniyat jámiyeti mútajlikleri rawajlanıwınıń mánisi, roli hám mánisin túsiniwdi tupten ózgertirdi. Mútajlikler ásirler dawamında berilgen zat emes, bálki tariyxıy tárepten payda bolǵan hám hádiysediń social organizminiń tábiyaatı menen ob'ektiv túrde shártlangan. " olardı qandırıw quralları menen birgelikte hám ekinshisiniń rawajlanıwına tikkeley baylanıslı halda" rawajlanadı [7, p. 74]. K. Marksning pikrine qaraǵanda, “islep shıǵarıw - mútajliklar” sistemasındaǵı islep shıǵarıw iskerligi sheshiwshi rol oynaydı, sebebi insan jámiyeti háreket etiwshi sub'ekt retinde ózin materiallıq ob'ekt retinde tákirar óndirisi ushın tábiyaattıń materiallıq ob'ektlerin óz mútajliklerine maslastırıwı kerek. bunda materiallıq iskerlik hám mútajlikler shaxstıń pútin turmıslıq procesiniń keri tárepleri retinde onıń tákirar islep shıǵarılishida teńsiz rol oynaydı. Materiallıq iskerlik bul keri óz-ara tásirde etakchi tárep esaplanadı, sebebi ol mútajliklerdi ámelge asırıwdıń baslanǵısh noqatı bolıp tabıladı hám sol sebepli ol húkimranlıq etedi. 75].
K. Marks hám F. Engels insan mútajlikleriniń qáliplesiwi hám rawajlanıwda islep shıǵarıw, materiallıq iskerliginiń sheshiwshi rolin aytıp, tariyxıy process háreketinde insan mútajlikleriniń Principial áhmiyetin bir waqtıniń ózinde belgilediler. Olar adamlardıń islep shıǵarıw arqalı qandiriladigan hám rawajlanǵan, sonıń menen birge, miynet processinde jańa qáliplesken mútajlikleri taǵı olardı qandira alatuǵın iskerlikke aparıwın kórsetdi.
Jámiyet iskerligi hám mútajlikleriniń dialektik óz-ara baylanıslılıǵı olardıń óz-ara rawajlanıwınıń da, pútkil social rawajlanıwdıń da túbir dáregi bolıp, ol jámiyet bar ekenligi hám rawajlanıwınıń tolıq hám máńgi shárti bolıp tabıladı. Yaǵnıy, olardıń munasábetleri ulıwma ekonomikalıq nızam xarakterinde bolıp tabıladı. Adamlıq jámiyeti basqa nızamlar qatarı óziniń iskerligi hám rawajlanıwda pútkil iskerlik sistemasınıń jámiyet mútajlikleri sistemasına baǵınıw nızamı sıyaqlı zárúrli nızam menen tártiplestiriledi, jámiettiiń barlıq jámi iskerliginiń baǵınıwın talap etedi. onıń social zárúrli, ob'ektiv etuk, jámiettiiń iskerlik processinde payda bolǵan real mútajliklerin qandırıw.jámiettiiń bar ekenligi. Sol sebepli ol yamasa bul jámiyet iskerliginiń tolıq maqseti onıń mútajliklerin qandırıw bolıp tabıladı.
Pútkil zamanagóy jáhán ekonomikası kóleminde, bir tárepden, islep shıǵarıw hám basqa tárepden, jámiyet mútajlikleri ortasındaǵı muǵdarlıq parıqlardı (parıqlardı ) ózgertiwdiń ush tiykarǵı tendentsiyası bar.
Birinshi tendentsiya ekonomikanıń uzaq dawam etiwi tutınıw hám mútajliklerdiń tómenlewine alıp keletuǵın mámleketler hám regionlarda júz boladı. Keyin insan mútajlikleriniń eń tómen dárejesine keyin basıp qaray háreketleniw bar. Bul processni sheńberleri azayıp baratırǵan spiral háreketke uqsatıw múmkin, mısalı, biz iyrim voronkasida gúzetemiz. Bunday xor-zar jaǵdaynı házirde, atap aytqanda, Aziya, Afrika hám Lotin Amerikası daǵı qatar mámleketlerde kóriw múmkin. Sonday etip, rawajlanıp atırǵan mámleketlerdiń shama menen 2/3 bóleginde 1980-jıllar hám 1990 -jıllardıń birinshi yarımında jámiettiiń jan basına tuwrı keletuǵın dáramatlarınıń qısqarıwı gúzetildi.
Ekinshi tendentsiya sonda, salıstırǵanda sheklengen ónimler kompleksiniń islep shıǵarılıwı júdá aste ósip barıp atır. Bunday halda, mútajlikler turaqlı dástúriy hám tek az-azdan keńeyip baradı.
" Islep shıǵarıw -tarqatıw -almastırıw -tutınıw -mútajliklar" jolı boylap háreket shápáátsiz sheńberge uqsaydı. Bul ekonomika daǵı ulıwma turaqlılıqtıń dawam etiw waqtinı ańlatadı, bunnan tısqarı, bul kóbinese xalıq arasında qáliplesken baslanıwiy úrp-ádetler hám dástúrler menen bekkemlenedi. Búgingi kúnde tap sonday jaǵdaydı Aziya hám Afrikanıń ayırım mámleketleri hám regionlarında baqlaw múmkin.
Birinshi hám ekinshi tendentsiyalar islep shıǵarıw hám tutınıw dinamikasındaǵı ǵayrıtabiiy korrelyatsiyani ańlatadı. Bul eki jaǵdayda qolaysız rawajlanıwdı qanday túsindiriw múmkin? Olar sonı kórsetedi, kóplegen mámleketlerde mútajliklerdiń ósiwine social hám ekonomikalıq rawajlanıwdı toqtatıwshı bir qatar faktorlar kúshli tárzde qarsı turadı. Bularǵa, atap aytqanda, tómendegi jaǵdaylar kiredi [8, p. 34]:
jámiyet materiallıq hám ruwxıy mádeniyatınıń tómen dárejesi insan mútajlikleri sheńberin olardıń eń aste ózgerip turatuǵın tómen dárejedegi túrleri menen chekleydi;
miynet bólistiriwi júdá jaman rawajlanǵan, bul materiallıq naǵıymetler túrlerin kóbeytiwge, tutınıw hám mútajlikler dárejesin asırıwǵa múmkinshilik bermeydi;
xalıq ommasining tegerań pul dáramatları hám bahalardıń joqarı dárejesi olardı hátte eń ápiwayı talaplardı da qandırıwǵa tosqınlıq etedi;
kóbinese mámleketler xalqı, onıń bar ekenligi materiallıq sharayatları keńeyiwine qaraǵanda tezirek pátda kópayadi.
Úshinshi tendentsiya normal bolıp tabıladı. Bunda islep shıǵarıw muǵdarlıq ósedi hám sapa tárepinen jaqsılanadı, tutınıw dárejesi hám mútajlikler kóteriledi. Bulardıń barlıǵın búklemleri keńeygen halda spiralda joqarıǵa kóteriliw menen salıstırıwlaw múmkin.
Búgingi kúnde 1 milliard adam bay mámleketlerde jasaydı - " altın milliard". Bul jerde islep shıǵarıw hám tutınıwdıń izbe-iz ósiwi, birinshi náwbette, eń aldıńǵı texnika hám texnologiyaǵa, óndiristiń joqarı dárejesine tayanadi. Usı waqıtta, eń rawajlanǵan mámleketler tabıslı bolıwınıń " siri" bar. Mineral sheki onimdiń tiykarǵı túrleri boyınsha olardıń kópshiligi 70% rawajlanbaǵan mámleketlerden jetkizip beriwge baylanıslı. Qánigelerdiń pikrine qaraǵanda, “altın milliard”ga kiretuǵın hár bir insan óz omiri dawamında jarlılaw mámleketdagidan 20 -30 ese kóbirek planeta resurslarini tutınıw etedi.
Sonday etip, islep shıǵarıw tikkeley zamanagóy jámiyet mútajliklerine baylanıslı, yaǵnıy mútajlikler qanshellilik joqarı bolsa, olardı qandırıw ushın sonshalıq intensiv tovarlar islep shiǵarıladı hám kerisinshe.
Tolıq baxıt ushın bizge mudamı qandayda bir etiwmeydi. Kimdir mashina, basqaları teńiz jaǵasındaǵı úydi qáleydi. Biraq bunı qabıllaw menen adamlar ele da baxtsız sezim qılıwadı.jáne bul erda gáp adamdıń tóplanǵan kapitalınan tuwrı paydalanıwı emes. Insaniyattıń eń dono sanasın kóp ásirler dawamında haqıyqıy baxıt mudami jaqın ekenligin tastıyıqladı. hám biziń haqıyqıy mútajliklarimiz psixik bolıp tabıladı.
Ruwxıy mútajliklerdiń qásiyetleri qanday? Olar eń joqarı insaniy qádiriyatlar bolıp tabıladı hám kópshilik ushın zárúrli bolıp tabıladı. Olardıń dárejesi insan ózliginde eń zárúrli esaplanadı. Biz hámmemiz qızıqlı zatlardı qılıwdı, muhabbat tabıwdı, ózimiz isenimdi erisiwdi jáne bul dúnyanı jańalıq ashıwdı qáleymiz. Insannıń ruwxıy mútajliklerin sheksiz sanap ótiw múmkin. Tiykarǵısı, oǵan kerek bolǵan qádiriyatlar oǵan bar.
Insannıń ruwxıy turmısı basqa kóplegen tarawlar - siyasiy, huqıqıy, social tarawlar menen uyqaslasadı. Bul kombinatsiyada ruwxıy qádiriyatlar úlken rol oynaydı. Olar insannıń dúnyaǵa kóz qarasın, onıń eń jaqsı social pazıyletlerin rawajlandırıwǵa járdem beredi. Insannıń ishki muwapıqlıǵı mudami onıń ruwxıy mútajlikleri qanshellilik qandirilishiga baylanıslı. Insannıń psixik mútajlikleriniń túrleri júdá túrme-túr bolıp tabıladı. Olardıń túpkiliklileri - dóretiwshilik, ózin kórinetuǵın qılıw, bilimge umtılıw, kórkem óner dóretpelerin aqıl etiw hám ózin ózi tastıyıqlaw. Insannıń ruwxıy mútajlikleri gózzallıq sezimin jaqsılaw hám qandırıw zárúrshiliginen basqa zat emes. Sırtqı dúnya menen óz-ara baylanıstı tekǵana shaxs, bálki social jámáát de ámelge asırıwı múmkinligi sebepli, shaxstıń ruwxıy mútajligi hám jámiettiiń ruwxıy mútajlikleri túsiniklerin ajıratıw ádetiy hol bolıp tabıladı.
Insannıń ruwxıy mútajligi, bárinen burın, insan ruwxıylıqınıń múlki bolıp tabıladı. Bul insannıń materiallıq mútajliklerinen kóre kóbirek ruwxıy mútajliklerin qandırıwı kerek bolǵan jaǵday. Insan ruwxıylıqı óz-ózin jetilistiriw hám óz-ózin rawajlandırıwǵa turaqlı umtılıw bolıp tabıladı. Shaxstıń bul umtılıwlarında ruwxıy mútajliklerdi qandırıwdıń eń jaqsı quralı ush tiykarǵı qádiriyat bolıp tabıladı:
jaqsı: bul kontseptsiya insan iskerliginiń ulıwma bahosiga iye hám jawızlıqqa qarsı bolıp tabıladı;
gózzallıq : bul shaxsqa zawıq baǵıshlaytuǵın hám qulaq hám kóriniske jaǵımlı pazıyletlerdiń kombinatsiyası ;
haqıyqat : qıyalıy ideallar hám bezewlersiz insannıń haqıyqatlıqqa qarawı. Haqıyqat haqıyqatlıqtıń qanday bolsa, sonday hákisi bolıp tabıladı.
Bir ullı zot aytqanı sıyaqlı, insannıń túp baylıǵı onıń ruwxıy áleminde bolıp tabıladı. Shaxstıń tiykarǵı turmıslıq jetiskenligi tekǵana ruwxıy mútajliklerdi qandırıwda, bálki olardan jámiyet mápi ushın paydalanıwda ham bolıp tabıladı [11, p. 384].
Jámiettiiń ruwxıy mútajlikleri - bul kóp adamlar mútajlikleriniń jıyındısı. Jámiettiiń ruwxıy turmısı áne sol mútajlikler hám olardı qandırıwdan ibarat. Jámiyette estetika, bilim hám úrp-ádetler sıyaqlı ruwxıy principler payda boladı, olardan etika, kórkem óner, ilim, dóretiwshilik, dinge sıyınıw, filosofiya tuwıladı. Bul ruwxıy pazıyletlerdiń etiwmasligi tárbiya hám tálim menen oraladı. Jámiettiiń ruwxıy mútajlikleri onıń ideal mámleketke bolǵan qálewin sáwlelendiredi. Gózzallıq, haqıyqat hám ádalat sezimi, jaqsı islik hám jamanlıqtıń keriligi sıyaqlı ruwxıy qádiriyatlar menen jámiyet rasında júz bolıp atırǵan waqıyalarǵa óz munasábetin ańlatadı.
Ruwxıy mútajliklerdiń qáliplesiwi qashannan berli balalıq dáwirinde júz boladı. Balalar sanasın gózzallıq sezimin jáne de jaqtılaw hám reń-barangroq aqıl etedi. Sol sebepli balada oǵan kerek bolǵan barlıq estetik hám ruwxıy pazıyletlerdi jatqızıw júdá zárúrli bolıp tabıladı. Bul oǵan tekǵana sırtqı dúnya menen uyqas munasábette bolıwǵa hám óz-ózin rawajlandırıwǵa járdem beredi, bálki ǵarrı jasda da jaqınların joytıw, kesellikler hám báleler menen baylanıslı krizislardan aman qalıwǵa járdem beredi. Shaxs ruwxıy tárepten qanshellilik kúshli bolsa, turmıs daǵı barlıq qıyınshılıqlardı basdan keshirim sonshalıq ańsat boladı. 175].
Insannıń ruwxıy mútajlikleri hátte ápiwayı kóringen tileklerinde de kórinetuǵın bolıwı múmkin - doslar menen tábiyaat qoyniga shıǵıw hám hawa alıw yamasa belgisiz qalaǵa keliw hám jańa tásirler menen sananı larzaga keltiriw. Eger siz sonday sezim qılsańız, kontsertga barıń, shirkewge barıń, tábiyaatqa barıń yamasa tek quyash botganda qala boylap aylanıw etiń. Biziń tiykarǵı baylıǵımız ruwxıy qádiriyatlar hám bilim ekenligin unutpań. Biz olarǵa bolǵan mútajlikti qanshellilik kóp qandirsak, ózligimiz sonshalıq kúshli boladı.
Ruwxıy mútajliklerdi qandırıw ushın adamlar ruwxıy islep shıǵarıwdı quraydılar. Ruwxıy islep shıǵarıw degende, ádetde, maman intellektual miynet menen professional túrde shuǵıllanatuǵın adamlardıń qánigelesken gruppaları tárepinen ámelge asırilatuǵın arnawlı social forma daǵı sananı islep shıǵarıw túsiniledi. Ruwxıy óndiristiń maqseti - social sananı tolıq qayta islep shıǵarıw bolıp tabıladı. Ruwxıy islep shıǵarıw nátiyjelerine tómendegiler kiredi: ideyalar, teoriyaler, suwretler hám ruwxıy qádiriyatlar ; adamlardıń ruwxıy social baylanısları ; insannıń ózi psixik janzat retinde [11, p. 386].
Ruwxıy óndiristiń ayriqsha ózgesheligi sonda, onıń ónimleri tuwrıdan-tuwrı óndiriwshinen ajralıp turolmaydigan ideal qáliplesiw bolıp tabıladı.
Ruwxıy islep shıǵarıw socialliq ómirdiń basqa barlıq tarawların - ekonomikalıq, siyasiy, social tarawlardı jetilistiriwge qaratılǵan. Onıń sheńberinde jaratılǵan jańa ideyalar hám texnologiyalar jámiettiiń ózin ózi rawajlandırıw imkaniyatın beredi. Ilimpazlar ruwxıy óndiristiń úsh túrin ajıratıp kórsetediler: pán, kórkem óner hám dinge sıyınıw. Birpara filosoflar olarǵa etika, siyasat hám huqıqtı da qosıwǵa beyimdirlar. Ruwxıy islep shıǵarıwdı materiallıq óndiris shıǵarıwdan ajıratıp turıwshı tiykarǵı ózgesheligi tutınıwınıń ulıwma insanıylıq ózgesheligi bolıp tabıladı. Kólemi sheklengen materiallıq qádiriyatlardan ayrıqsha bolıp esaplanıw, ruwxıy qádiriyatlar olarǵa iye bolǵan adamlar sanına proporcional túrde kamaymaydi hám sol sebepli olar pútkil insaniyattıń múlki bolǵan barlıq shaxslar ushın esaptan tısqarısız bar bolıp tabıladı.

Juwmaq
Bul isten tómendegi juwmaqlar shıǵarıw múmkin:

1. Mútajliklerdiń kóplegen klassifikaciyaları bar. Hár bir alımdıń insan mútajlikleri boyınsha óz kózqarası bar, nátiyjede qansha ilimpazlar, qansha klassifikaciyalar.
2. Házirgi ámeldegi klassifikaciyalardıń hesh biri insan mútajlikleriniń pútkil spektrini tolıq sáwlelendira almaydı. Insan mútajlikleri sheksiz hám individual bolıp tabıladı.
3. Turmıs dárejesiniń ulıwma kórsetkishleri tutınıw sebetchasining quramı hám esap -kitapına, nátiyjede miynetke uqıpsız xalıqqa pensiyalar, stipendiyalar, pensiyalar hám basqa tólewler muǵdarına tásir etedi.
4. Baylıq teńsizligi kútá úlken kólemge jetiwi hám mámleket degi siyasiy hám ekonomikalıq turaqlılıqqa abay salıp qoyıwı múmkin, sol sebepli mámleket túrli social gruppalardıń dáramatlarındaǵı ayırmashılıqlardı tártipke saladı (tiykarlanıp salıqqa tartıw arqalı ).
5. Turmıs dárejesi miynet sharayatı, dem alıw, átirap -ortalıq jaǵdayı sıyaqlı faktorlarǵa, sonıń menen birge, mútajliklerdiń qáliplesiwindegi fiziologikalıq faktorlarǵa baylanıslı. waqıt ótiwi menen bul faktorlardıń qatnası ózgeredi.
6. Insannıń turmıs dárejesi qanshellilik joqarı bolsa, ol materiallıq hám basqa nomoddiy mútajliklerin qandira baslaydı.

Ádebiyatlar dizimi

I. Kitaplar, sabaqlıqlar
1. Karnauxova v. K., Krakovskaya T. A. Xızmet iskerligi.- Rostov-na-Donu: 2008 jıl mart.
2. Orlov S. N. Insan jáne onıń mútajlikleri: Úsh.pensiya.- Sankt-Peterburg: Pyotr, 2007 jıl.
3. Prixodko A. v., Zamedlina E. A. Marketing.- M.: Imtixan, 2005 jıl.
4. Pashin v. S. Insan jáne onıń mútajlikleri: Úsh.pensiya / Puqaralıq avıaciyası akademiyası. Sankt-Peterburg, 2004 jıl.
5. Insan jáne onıń mútajlikleri: Úsh.pensiya. / Ed. K. M. Oganyan Sankt-Peterburg: SPbTIS, 2007 jıl.
6. Shipovskaya L. P. Insan jáne onıń mútajlikleri.- M.: INFRA-M, 2009 jıl.
7. Shcherbatykh Yu. v. Ulıwma psixologiya.- Sankt-Peterburg: Pyotr, 2008
II. Internet
1. Insannıń bar ekenligi. Insan mútajlikleri hám qábiletleri // Sociallıq pánler - bul mektep oqıwshıları hám abituriyentlarni birden-bir mámleket imtixanına (USE) tez hám nátiyjeli tayarlaw joybarı (Elektron resurs ).- Kirisiw rejimi:http://humanitar. ru/page/ch2_2
2. Glossary. ru. (Elektron resurs ).- Kirisiw rejimi:www.glossary. ru
3. Xalıq jan basına dáramat// vikipediya - erkin ensiklopediya (Elektron resurs ).-
4. Engel nızamı // Ekonomikalıq sózlik (Elektron resurs ).- Kirisiw rejimi:http://abc. informbureau. com/html/caeii_yiaaess. html
5. Insan rawajlanıwı indeksi // vikipediya - biypul ensiklopediya. (Elektron resurs ).- Kirisiw rejimi:
6. Motivatsiya // vikipediya - biypul ensiklopediya. (Elektron resurs ).- Kirisiw rejimi: