InsanníŃ MÚTÁjlikleri

3. Mútajliklerdiń adamlar turmıs dárejesine baylanıslılıǵı
Engel nızamı
19 -asirde Prussiyalik statistikalıq Ernst Engel bir nizamlıqtı anıqladi: jeke paydanıń ósiwi menen azıq-túlikke sarplanatuǵın ǵárejetler úlesi azayadı, kiyim-keshek, turaq-jay hám kommunal xızmetlerge sarplanatuǵın ǵárejetler úlesi azmaz ózgeredi hám jıynalısqa sarplanǵan ǵárejetler úlesi azayadı. materiallıq hám basqa nomoddiy mútajlikler sezilerli dárejede asadı. Bul munasábet Engel nızamı dep ataladı.. Hár qıylı turmıs tovarları teń bolmaǵan mániske iye, bunıń nátiyjesinde adamlardıń mútajlikleri óz kólemi boyınsha sezilerli dárejede parıq etedi. Insaniyat óziniń azıq-túlikke bolǵan mútajliklerin eń tez qandiradi hám nátiyjede, dáramatlar asqanında, birinshi náwbette azıq-túlik ǵárejetleriniń úlesi azayıwdı baslaydı. Keyin kiyim hám poyafzalga sarp etiw-ǵárejetler gezegi keledi, eger bul erda turaqlı ózgeriwshen tawıq hám bódeneden basqa quslardıń mákiyeni sebepli " toyınǵanlıq" procesi astelew.
Engel nızamınıń sın pikiri retinde bir qansha faktlar xizmet etiwi múmkin. Birinshiden, bir kisi yamasa úy xojalıǵı tárepinen azıq-túlik ǵárejetleriniń salıstırǵanda azayıwı insan turpayınıń sezilerli uǵımsızlıǵın, azıq-túlik ónimleri hám tiyisli tovarlar hám xızmetlerdiń 19 -asrga qaraǵanda talay keńlew assortimentin esapqa almaydı. túrli baha taypalarında bolǵan almastıriletuǵın ónimlerdiń úlken assortimenti.. Ekinshiden, paydanıń ósiwi menen kiyim-keshek, turaq-jay hám kommunal xızmetler ushın ǵárejetlerdiń salıstırǵanda ózgermegen muǵdarı insannıń málim bir social poziciyaǵa bolǵan zárúriyatın hám / yamasa onıń málim dárejedegi abroylı kiyim-keshek hám turaq-jaynı óz ishine alǵan sırtqı belgilerin esapqa almaydı.,
Turaq-jayǵa bolǵan talaptı qandırıw talay qıyın. Mámlekette azıq-túlik hám kiyim-keshek bahası qanshellilik tómen bolsa, turaq-jay bahasınıń úlesi sonshalıq joqarı boladı, bul turaq-jay sapasınıń asıwı hám ol menen támiyinleniwdiń joqarı dárejesi menen anıqlama bernedi. Turaq-jay - bul " abıraylı tavar", sol sebepli adamlar tekǵana qolaylıq ushın, bálki social poziciyasin esapqa alǵan halda qolay úyler hám kvartiralarni satıp alıwǵa beyim. Biraq, basqa pozitsiya bar. Sol kózqarastan, turaq-jayǵa bolǵan mútajlik insannıń tiykarǵı mútajliklerinen biri bolıp tabıladı, sebebi turaq-jay qurıwdıń tiykarǵı maqseti, birinshi náwbette, tábiyiy, social hám texnogen tábiyaattıń qolaysız ekologiyalıq faktorlarınan qorǵaw bolıp tabıladı.
Xalıqtıń turmıs dárejesi (párawanlıǵı ) quramalı sociallıq-ekonomikalıq túsinik bolıp tabıladı. Turmıs dárejesi haqqındaǵı bilimler, birinshi náwbette, qandırıw turmıs ushın zárúr bolǵan shárt-shárayatlar (mútajlikler) analizin beredi.
Olardıń tiykarǵı belgilerindegi barlıq mútajlikler sociallıq-ekonomikalıq sharayatlar menen belgilenedi. Biraq, olar tábiyiy hám fiziologikalıq faktorlarǵa baylanıslı. Usınıń sebepinen, mútajliklerdi úyreniwde óndiristiń rawajlanıw dárejesi menen bir qatarda, sırtqı ortalıqtıń ayriqsha qásiyetlerin, birinshi náwbette, tábiyiy-ıqlım sharayatların, sonıń menen birge, xalıq quramınıń ayriqsha qásiyetlerin (jas boyınsha ) esapqa almaslik múmkin emes., jinsi, miynet iskerliginiń tábiyaatı ). Aqır-aqıbetde, mútajliklerdiń qáliplesiwinde social tiyislilik hám jasaw jayı (qala, awıl ), sonıń menen birge, bunıń menen baylanıslı materiallıq ayrıqshalıqlar málim rol oynaydı. Sol tárzde rawajlanıp atırǵan mútajlikler mútajliklerdi qandırıw procesi retinde belgilengen óndirislik emes tutınıwınıń qáliplesiwine tiykar boladı.
Turmıs dárejesi, sonıń menen birge, miynet sharayatları, dem alıw, átirap -ortalıq jaǵdayı hám basqalar sıyaqlı faktorlarǵa baylanıslı bolıp, olardıń turmıs dárejesine tásirin ele ólshew múmkin emes. Bul hám soǵan uqsas ayrıqshalıqlar kóbinese turmıs tárizi hám turmıs sapasınıń qásiyetlerinde esapqa alınadı, eger turmıs dárejesinden ayrıqsha bolıp esaplanıw, bul túsinikler ele ornatilmagan. Úshinshiden, tariyp mútajliklerdiń tariyxıy tábiyaatına, olardıń waqıt ótiwi menen ózgeriwshenligine itibar qaratadı.
waqıt ótiwi menen mútajliklerdiń qáliplesiwinde individual faktorlardıń roli ózgeredi. Óndiriwshi kúshlerdiń rawajlanıwı menen xalıq mútajliklerin qandırıw jolları da túrme-túr bolıp, sırtqı ortalıqtıń roli asıp baradı. Tuwrı, óndiriwshi kúshlerdiń ósiwi ekinshisiniń mútajliklerge tásirin yumshatish imkaniyatın beredi. Soǵan qaramay, insannıń sırtqı ortalıq menen munasábetleriniń ayriqsha mashqalası barǵan sayın anıqlaw kórinetuǵın bolıp atır. Ekologiyalıq mashqalalardi sheshiw (taza hawa, tınıshlıq hám basqalardı támiyinlew) insannıń materiallıq hám ruwxıy mútajliklerin qandırıwdan kem emes.
Usınıń menen birge, mútajliklerdiń qáliplesiwindegi fiziologikalıq faktorlar da óz tásirin saqlap qaladı, sebebi olardıń tiykarǵı principi - óz-ózin rawajlantıratuǵın organizmdiń eń joqarı forması retinde insanǵa immanent bolǵan, kóbeyiwi ushın awqatlanıwı kerek bolǵan ayrıqshalıqlar saqlanıp qaladı. kiyinish, adamlar hám tábiyaat menen ushırasıw hám taǵı basqa. hám waqıt ótiwi menen bul faktorlardıń áhmiyeti salıstırǵanda azayıp baratırǵan bolsa -de, olardıń tásiri hesh qashan joǵalmaydı, sebebi nomdagi ayrıqshalıqlar hesh qashan joǵalmaydı.
. 1 Social mútajliklerdiń qáliplesiwi hám rawajlanıwı
“Mútajliklerdiń qáliplesiwi” túsinigi teoriya hám ámeliyatda eki tárep: birinshiden, olar rawajlanıwınıń obiektiv procesi retinde, ekinshiden, jámiyet hám mámleket iskerliginiń arnawlı bir túri retinde qaraladı.
Birinshi mániste ol mútajlikler háreketiniń ob'ektiv procesin xarakteristikalaydı, olardıń kóteriliw nızamı menen belgilenedi; ekinshiden, bárkámal shaxstı tárbiyalawǵa jámiyet hám mámlekettiń ayriqsha maqsetli tásiri retinde háreket etedi.
Mútajliklerdiń qáliplesiwin ob'ektiv process retinde analiz qılıwda onı belgileytuǵın faktorlardı tuwrı anıqlaw zárúrli áhmiyetke iye. Mútajliklerdi qáliplestiriw faktorları - jámiyet mútajlikleriniń qáliplesiwi hám rawajlanıwı tásirinde sharayat hám sharayatlar.
Bul faktorlar [1, p. 249]:
adamlardıń shıdamlılıǵı hám sanasına baylanıslı bolmaǵan halda háreket etetuǵın hám mútajliklerdiń tasıwshısı yamasa sub'ekti retinde insannıń ózine salıstırǵanda sırtqı faktorlardı óz ishine alǵan ob'ektiv. Bularǵa málim bir mámleket degi insannıń ómiriniń sociallıq-ekonomikalıq hám materiallıq sharayatları kiredi, mútajlikleriniń rawajlanıw dárejesi hám olardı qandırıw múmkinshiligi tikkeley baylanıslı ; óndiriwshi kúshler hám islep shıǵarıw munasábetleriniń rawajlanıw dárejesi, bul insannıń ómiriniń sharayatların belgileydi; social islep shıǵarıw hám ilimiy-texnikalıq rawajlanıw dárejesi; onıń jeke tutınıw tarawına kirip barıw intensivligi; tábiyiy-ıqlım sharayatları ; xalıqtıń jınıs hám jas quramı, shańaraqlar sanı, olardıń quramı hám basqalar ;
sub'ektiv faktorlar : shaxstıń ózine, ózliktiń psixofiziologikalıq qásiyetlerine baylanıslı. Bular insannıń pikirleri, qálew hám talǵamları, onıń meyilleri, ádetleri hám basqalar bolıp tabıladı. Biraq, sotsiologiyadan ekenin aytıw kerek, olar da málim bir social ortalıqta qáliplesedi, bul olarǵa sezilerli dárejede tásir etedi.
Jeke mútajliklerdiń qáliplesiwi hám rawajlanıwı procesi arnawlı bir nizamlıqlar menen xarakterlenedi. Parıqlaw :
mútajliklerdiń qáliplesiwi hám rawajlanıwınıń ulıwma nizamlıqları ;
tán.
Mútajliklerdiń qáliplesiwiniń ulıwma nizamlıqları hár qanday social sistemaǵa tán bolıp, insaniyat jámiyeti rawajlanıwınıń barlıq basqıshlarında, mısalı, mútajliklerdiń ulıwma kóleminiń asıwı, olardıń sapa tárepinen rawajlanıwı hám rawajlanıwlasıwında kórinetuǵın boladı.
Jeke mútajlikler rawajlanıwınıń ayriqsha táreplerin, sonday-aq málim sociallıq-ekonomikalıq qáliplesiwlerge tán bolǵanlardı xarakteristikalaydı.
Mútajliklerdi payda etiw quralları bul mámleket hám jámiyet mútajliklerdiń rawajlanıw processlerine maqsetli tásir kórsetetuǵın sırısları bolıp tabıladı. Bularǵa tómendegiler kiredi: tálim hám reklama iskerligi, málim bir ónim hám xızmetke bolǵan mútajlikti oyatıw hám jaratılıwma qaratılǵan reklama iskerligi. Qarıydarǵa tásir qılıwdıń túrli usılların qóllaw onıń minez-qulqı motivların, diydi hám abzallıqların biliwdi talap etedi.
Mútajliklerdi qáliplestiriw usılları - bul jámiyet (shaxs ) mútajliklerine aktiv maqsetli tásir qılıw ushın individual qurallardan paydalanıwdıń ayriqsha usılları. Mútajliklerdi qáliplestiriwdiń ekonomikalıq, social -psixologiyalıq hám shólkemlestirilgen quralları hám usılların parıqlaw.
Mútajliklerdi qáliplestiriwdiń ekonomikalıq qurallarına jámiettiiń, bólek kárxanalar hám tarmaqlardıń, sonıń menen birge, mútajliklerdiń tasıwshısı retindegi adamlardıń ekonomikalıq iskerligi menen baylanıslı bolǵanlar kiredi. Bul qurallardıń túpkiliklileri tómendegilerden ibarat : tavar islep shıǵarıw, ásirese, turmısqa alıp keletuǵın hám olarǵa bolǵan mútajlikti qáliplestiretuǵın jańa ónimler; tutınıw infratuzilmasi dep atalatuǵın aldıńǵı ózgerisler (mısalı, kúndelik turmıstı gazlawtırıw hám elektrlastırıw, jollar, kompyuter tarmaqları hám túrli aymaqlar xalqın baylanıstıratuǵın hám informaciya uzatıwdı ápiwayılashtiradigan basqa baylanıs quralların rawajlandırıw ).
Mútajliklerdi qáliplestiriwdiń social -psixologiyalıq qurallarına qarıydarlar sanasına tásir etiwshi qurallar kiredi. Bul qurallar járdeminde ayırım mútajliklerdiń rawajlanıwın xoshametlew, social kelesheksiz, logikasız mútajliklerdi sheklew múmkin. Bular, tiykarlanıp, baspasóz, radio, televidenie, internet ǵalaba xabar quralları, sonıń menen birge, sanaat, sawda, mádeniyat mákemeleri, den sawlıqtı saqlaw tálimi hám basqalar tárepinen qollanılatuǵın reklama, úgit-násiyatlaw hám úgit quralları bolıp tabıladı.
Shólkemlestirilgen qurallar processtiń ózin shólkemlestiriw menen baylanıslı. Sawda kórgezbeleri, túrli túrdegi ónimlerdi kórip shıǵıw, jańa ónimler kórgezbeleri, kiyim modellerin kórsetiw usılar gápinen bolıp tabıladı. Shólkemlestirilgen qurallar social -psixologiyalıq qurallar menen jaqın baylanısda qollanıladı.
Mútajliklerdi qandırıw tekǵana tábiyiy ortalıqta mútajlikler predmetine aylanıwı múmkin bolǵan ayırım ob'ektlerdiń bar ekenligine, bálki tiykarlanıp miynettiń tábiyaatı hám rawajlanıw dárejesine, yaǵnıy ob'ektti ónimge aylantıra alatuǵın ámeliy ózgertiw iskerligine baylanıslı. mútajliklerdi qandırıw ushın miynet. Insan iskerligi adamlardıń mútajliklerin qandırıwǵa qaratılǵan, sol sebepli jámiyet iskerligi sisteması sońı nátiyjede social mútajlikler sistemasın qandırıwǵa xızmet etedi.
Áwele sonı aytymizki, insan mútajlikleriniń tábiyaatı, olardıń qáliplesiwi tábiyaatı hám insannıń ómirindegi ornı mudamı da social ilimpazlar - filosoflar, sotsiologlar, ekonomistler, psixologlar - hár qıylı social munasábetlerdi úyrenetuǵın hár bir kisiniń dıqqat orayında bolǵan. hádiyseler hám tábiyiy pánlerdiń bir qatar wákilleri - tiri tábiyaat ob'ektlerin, olardıń iskerlik dárekleri hám qásiyetlerin, iskerligi hám óz-ózin kóbeytiwdi úyrenetuǵınlar.
Mámleketler degi bir qatar pánler hám ámeliy iskerliginiń házirgi jaǵdayı insan iskerliginiń bul sheshiwshi faktorların jáne de tereńrek hám hár tárepleme úyreniw múmkinshiligi hám zárúr ekenligin belgileydi [7, p. 74].
Birinshiden, jámiyet mútajliklerin qáliplestiriwdiń mánisi hám nizamlıqların analiz qılıw wazıypası jámiyet iskerliginiń tiykarǵı nızamında páseńlewge júz tutatuǵın, jámiyet iskerliginiń pútkil sistemasın onıń mútajliklerine tikkeley baǵınıwdı talap etetuǵın ayriqsha mánisi menen belgilenedi. real, social zárúrli mútajlikler.
Ekinshiden, bir qatar pánler - biologiya, psixologiya, ekonomika, etika, estetika, sotsiologiyada úlken kólem degi empirik hám teoriyalıq materiallar tóplanǵan bolıp, bul insaniyat mashqalasınıń teoriyalıq rawajlanıwda málim bir qádem taslawǵa múmkinshilik beredi. mútajlikleri, bul ush tiykarǵı jóneliste ámelge asıriladı. Bul:
mútajlikler sisteması hám jámiyet iskerligi sisteması ortasındaǵı munasábetlerdiń metodologik hám sotsiologik táreplerin izertlew;
insan mútajlikleri mashqalasınıń kontseptual tárepin analiz qılıw, mútajlik qatlamınıń arnawlı bir pánniń basqa taypaları menen baylanısın kórip shıǵıw ;
insan mútajlikleriniń hár túrlı túrleri hám túrleri hám tiyisli iskerlik túrleri ortasındaǵı munasábetlerdiń pútkil real baylıǵın anıq sotsiologik analiz qılıw, atap aytqanda, social sub'ektlerdiń etikalıq hám estetik mútajlikleri boyınsha kúshli izertlewler alıp barılmaqta.
Insan mútajlikleri boyınsha izertlewlerdiń kóp qırlılıǵı bul mashqalanıń metodologik tárepin rawajlandırıwǵa, onı ulıwma sotsiologik teoriya sheńberinde, tariyxıy materializm kategoriyasi retinde analiz etiwge " artıp baratırǵan talap" qóyadı, onıń kontseptual mazmunı xizmet etiwi múmkin. anıq yamasa bólek ilimiy izertlewler ushın metodologik tiykar retinde.
Adamdıń haywannan parqı sonda, ol kózaba islep shıǵaradı hám jıynamaydı. Shaxstı jámiyet tárepinen sociallastırıw processinde ol jaǵdayda islep shıǵarıw usılları jatadı, onıń joqarı mútajlikleri qáliplesedi.