Institutlari
Download 3.88 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ortirilgan gemolitik anemiya
- Trombotsitopenik purpura (Verlgof kasalligi)
- Infektsion yallig’lanish kasalliklarida ikkilamchi gipersplenizm.
- Surunkali yallig’lanish va parazitar kasalliklari.
- Portal gipertenziya va taloq venasi trombozida gipersplenizm.
- Goshe kasalligi.
- Limfogranulematoz (Xojkin kasalligi).
- Surunkali leykoz
Talassemiya. (O’rta er dengizi anemiyasi, kuli anemiyasi). Kasallik negizini gemoglobin peptid zanjirlari tuzilishidagi genetik buzilishlar natijasida to’la qimmatli bo’lmagan eritrotsitlar ishlab chiqarilishi tashkil qiladi. Kasallikning engil turlari
simptomlarsiz kechadi
va gematologik tekshirishdagina topilishi mumkin. Kasalakning og’ir turlari teri qoplamining sarg’imtir tus olishi, kalla suyagi tuzilishidagi yaqqol buzilishlar (boshning kattaligi, jag’larning kuchli rivojlanganligi, burun ildizining ichiga tortilgani) bilan yuzaga chiqadi. Aksariyat bemorlar, tez-tez infektsion kasalliklarga 526
chalinib turishlarini qayd etadilar. Tekshirishda jigar va taloq o’lchamlarining kattalashgani aniqlanadi. Gematologik tekshirishda o’ziga xos «nishon» xujayralar topiladi, eritrotsitlarning osmotik rezistentligining ortganligi ma’lum bo’ladi. Trombotsitlar miqdori normal bo’lgani holda, qonda leykotsitlar va retikulotsitlarning miqdorining ko’payganligini qayd qiladilar. Qon billirubini normadan bir muncha yuqori, zardobdagi temir kontsentratsiyasi ancha oshgan. O’t toshlari 25% bemorlarda paydo bo’ladi. Talassemiyada splenektomiya palliativ operatsiya hisoblanib, zarur bo’lgan gemotransfuziyalar miqdorini kamaytirishga va juda kattalashib ketgan taloq bilan bog’liq bo’lgan noqulayliklarni tugatishga imkon beradi. Ortirilgan gemolitik anemiya – autoimmun kasallik hisoblanib, uning negizida o’z eritrotsitlariga qarshi antitanalar (antitelo) hosil qilish yotadi. Kasallikka har xil fizik va kimyoviy ta’sirlar, dorilar, infektsiyalar turtki bo’ladi. Ortirilgan gemolitik anemiyali bemorning eritrotsitlari, o’z tarkibida anomal proteinlar, bunda bemorlarining qon zardobi esa immunoglobulinlar IgG (gammaglobulin) saqlaydi. Bular o’z eritrotsitlari va normal donor eritrotsitlarini aglyutsinatsiya qilish qobiliyatiga ega bo’ladi. Klinik jihatidan kasallik deyarli tug’ma gemolitik anemiya kabi kechadi. Biroq ortirilgan anemiya uchun, kasallikning aksari 50 yoshdan oshgan ayollarda boshlanishi, gemolitik krizlarga moyillik, bir muncha og’ir (tug’ma turidan farqli) kechishi xos bo’ladi. Splenomegaliya bemorlarning yarmida qayd qilingan, bunda ko’pincha gepatomegaliya ham topiladi. Limfatik tugunlarning kattalashuvi birmuncha kamroq kuzatiladi. Qon tahlillarida o’rtacha anemiya aniqlanadi. Bilvosita billirubin miqdorining ortishi, eritrotsitlarning osmotik rezistentligi kam o’zgaradi. Kumbs bevosita va bilvosita reaktsiyasi ko’pchilik bemorlarda musbat bo’ladi. Davolash sensibilizatsiya qiladigan omillarni bartaraf etishdan (ularni aniqlash va tugatishga hamma vaqt ham muvaffaq bo’linmaydi), antitanalar ishlanishini to’xtatish (kortikosteroidlar), yuvilgan donor eritrotsitlari transfuziyasidan iborat. Antitanalardan aglyutsinatsiyalangan eritrotsitlar faqat 527
taloqdan emas, balki butun retikuloendotelial sistema tomonidan yutilishi va emirilishi munosabati bilan splenektomiya hamma vaqt ham, kutilgan natijalarni beravermaydi. Splenektomiyaga ko’rsatma bo’lib kortikosteroid preparatlar qo’llanib bo’lmasligi va steroid muolajaning naf bermasligi, tez-tez gemolitik krizlar bo’lib turishi, yaqqol gipersplenizm hodisalari xizmat qiladi. Agar ko’pchilik eritrotsitlar jigardan emas taloq tomonidan emirilsa, buni shu a’zolarni Cr 51 bilan nishonlangan eritrotsitlar qo’llanib aniqlash mumkin bo’lsa, splenektomiya yaxshi natija berishi, remissiya davrlarining uzayishi mumkin. Biroq splenektomiyadan keyin ham kasallik qaytalanishi, hatto gemolitik krizlar rivojlanishi mumkin, buni endi retikuloendotelial sistemasining boshqa a’zolarida saqlanib qolgan faoliyati bilan bog’lanadi. Shuning uchun ham operatsiyadan keyin steroid muolajani davom ettirishga to’g’ri keladi. Trombotsitopenik purpura (Verlgof kasalligi) – gemorragik diatez birdan namoyon bo’ladi. Kasallikning etiologik omillari bugungi kungacha topilmagan. Lekin, kasallikning kelib chiqishida
neyroendokrin buzilishlar, bakterial va virusli infektsiya ma’lum jihatda rol o’ynaydi. Kasallikning o’tkir va surunkali turlari farqlanadi. O’tkir turi asosan bolalarda uchraydi va bir necha kunlar, haftalar yoki oylar mobaynida rivojlanadi. Kasallikning surunkali turi yillar davomida kechadi va aksariyat ayollarda, ayniqsa voyaga etish davrida aniqlanadi. Verlgof kasalligi gemorragik sindrom patogenezida etakchi o’rinni trombotsitopeniya, trombotsitlarning adgeziv xususiyatlarining buzilishi va gipokoagulyatsiya muhim o’rinni egallaydi. Bu kasallikda kapilyarlarning mo’rtligi va me’yordan oshgan o’tkazuvchanligi qayd etiladi. Bu kasallik patogenezida taloqning roli oxirigacha ma’lum emas. Taloq antitrombotsitar antitanalar ishlanishida qatnashadi, aylanib yuragan trombotsitlarni aktiv tutib oladi, emiradi va ehtimol, suyak ko’migining trombotsitlar hosil qilish xususiyatiga pasaytiruvchi ta’sir ko’rsatadi deb hisoblaydilar. Klinik manzarasi: kasallik shilliq parda osti va teri ostiga qon quyilishlar, bachadondan qon ketishlar (ayniqsa reproduktiv davrdagi ayollarda), burun va 528
milklar qonashi bilan yuzaga chiqadi. Me’da-ichak sistemasidan qon ketish, makrogematuriya va miyaga qon quyilish birmuncha kamroq uchraydi. Yuza jarohat va tirnalishlardan qon oqish xarakterli, bu hollarda sog’ odamda qon oqmaydi yoki juda kam oqadi. Ob’ektiv tekshirishda teri qoplamlarining rangparligini, teri ostiga ko’p sonli qon quyilishlarni topish mumkin. Ular ko’pincha ko’krak, qorinning oldingi yuzasida, oyoq-qo’llarda joylashadi, og’iz bo’shlig’ida, ko’z soqqalarida shilliq parda ostiga qon quyiladi. Teri ostiga qon quyilishilar kattaligi bir necha millimetrdan bir necha santimetrgacha kattalikda bo’ladi. Jigar va taloq kattalashmagan. Faqat 2% bemorlarda paypaslaganda kattalashgan taloqni topish mumkin. Jgut simptomi (Konchalovskiy-Rumpel- Leede) musbat bo’ladi. Qon umumiy analizida anemiya yaqqol ifodalangan bo’lishi mumkin, trombotsitlar sonining 50 x 10 9 /l gacha pasayishi yoki 1 mm² da 5000 va bundan kam bo’lishi mumkin. Kasallik qo’ziganda va ayniqsa qon ketish vaqtida trombotsitlar miqdori nolgacha pasayishi mumkin. Qon ivish sistemasi tekshirilganda gipokoagulyatsiya aniqlanadi. Qon oqish vaqti uzayishi, g’ovak qon ivindisi hosil bo’lishi, qon ivish vaqti va protrombin vaqti normada bo’lganda, unda retraktsiya yo’qligi bilan xarakterlanadi. Suyak ko’migi surtmalarida megakariotsitlarning trombotsit hosil qiladigan turlari sonining ancha pasayishi aniqlanadi. Trombotsitopenik purpurani davolash usulini tanlash bemorning yoshiga, trombotsitopeniya davomiyligiga, kasallikning turiga va o’tkazilayotgan davolanishning samaradorligiga bog’liq bo’ladi. Prognozi: 16 yoshgacha bo’lgan kasallikning o’tkir turi bilan kasallangan bolalarda davolash yaxshi natija beradi. Adekvat kortikosteroid davolash qonda trombotsitlar miqdorini oshirishga, gemorragik diatez
hodisalarini kamaytirishga, keyinchalik esa sog’ayishga yoki deyarli 80% bemorlarda davomli klinik remissiyaga erishiladi. Davolash: kasallikning o’tkir turi bo’lgan katta yoshdagi odamlarda qiyinchilik tug’diradi. Steroid davolash ham, splenektomiya ham qo’llanilishi mumkin. Qon ketish payti xirurgik operatsiya o’tkazishning xavfi katta, biroq 529
qon ketishini dori vositalari bilan to’xtatishga muvaffaq bo’linmaganda, operatsiya zarur chora-tadbirdir. Trombotsitopenik purpuraning surunkali turlari davolashda dori vositalaridan: kortikosteroid preparatlar bilan davolash, qon va uning tarkibiy qismlarini quyish ta’sirchan muolajadir. Dori vositalari bilan davolash 60% hollarda qon trombotsitlari sonining ortishi bilan o’tadi, davomli klinik effekt esa faqat 30% bemorlarda kuzatiladi. Dorilar bilan davolash yaxshi natija bermasa, kasallik tez-tez qaytalanib tursa, splenektomiya qilish kerak. Operatsiya o’tkazish vaqtida qo’shimcha taloqlar bo’lishi mumkinligini unutmaslik lozim bo’ladi. Ularni qoldirish operatsiya natijasini yaxshi tugamasligiga sabab bo’lishi mumkin. Splenektomiyadan so’ng davomli remissiyalar 60-90% bemorlarda kuzatiladi. Splenektomiyadan keyin steroid terapiya, shuningdek immunodepressantlar (azatioprin, tsiklofosfan va b.) bilan davolash samaralidir.
bir o’tkir infektsion kaslliklarda eritrotsitlarning qisman gemolizi, shuningdek ularning suyak ko’migi tomonidan ishlanishining pasayishini kuzatiladi. Bu retikuloendotelial sistemaning giperreaktivligi sababli ro’y beradi. Bu xil splenomegaliya, keyinchalik ikkilamchi gipersplenizmning rivojlanishi bilan bog’liq bo’ladi. O’tkir infektsiyani tegishlicha davolash gipersplenizm simptomlarining yo’qolishiga olib keladi.
sistema to’qimalarining giperplaziyasi bilan o’tishi mumkin va keyinchalik splenomegaliya va gipersplenizmga olib kelishi mumkin. Ikkilamchi gipersplenizmning eng ko’p uchraydigan sabablaridan biri bezgak hisoblanadi. Bezgakda taloq juda katta o’lchamlargacha kattalashib, yaqqol gipersplenizm hodisalarini, atrofdagi a’zolarning ezilishini keltirib chiqaradi. Bundan tashqari, bezgakda kattalashib ketgan taloq birdaniga yorilib, qon ketish xavfini tug’diradi. Portal gipertenziya va taloq venasi trombozida gipersplenizm. Aksariyat jigar tsirrozi oqibatida yuzaga kelgan portal gipertenziyada va 530
infektsion kasallikni boshdan kechirish natijasida taloq venasi trombozi (Banti sindromi), qopqa vena
sistemasidagi bosimning ortishi, taloqning splenomegaliya o’lchamlarigacha kattalishishiga va pantsitopeniya holati bilan yuzaga chiqadigan ikkilamchi gipersplenizmga olib keladi. Splenektomiya gipersplenizm hodisalarini tugatadi. Ba’zan qopqa vena sistemasidagi sindromini davolash uchun xirurgik operatsiyani portokaval anastomoz bilan to’ldirishga to’g’ri keladi. Banti sindromida splenektomiya yaqqol portal gipertenziya rivojlanishiga qadar
samaralidir. Portal
gipertenziyada splenektomiya qopqa vena sistemasida venoz bosimining sezilarli kamayishiga olib kelmaydi.
paydo bo’lib, u retikuloendotelial xujayralari va avvalo taloq tomonidan aktiv tortib olinadi. Bu a’zolarda Goshe kerozin xujayralari hosil bo’ladi. Kasallik etiologiyasi kam o’rganilgan. Kasallikning oilaviy xarakteri xaqida axborotlar bor. Kasallik ikki turda: o’tkir va surunkali kechishi mumkin. O’tkir turida splenomegaliya va gipersplenizm tez rivojlanadi, klinik jihatidan gemorragik diatez bilan birga yuzaga chiqadi. Kasallikning surunkali turi bolalik yoshida boshlanadi, uzoq vaqt (ba’zan bir necha 10 yillargacha) davom etadi. Splenomegaliya rivojlanishiga qadar kasallik belgilari ifodalanmaydi. Kasallik belgilari rivojlanib ketgan bosqichida, gemosiderin yig’ilishi sababli qo’l panjalari va yuz terisi sarg’ish yoki jigar rang tus oladi. Yirik bo’g’imlar sohasidagi teri qizaradi va bir oz shishadi, kon’yuktiva o’ziga xos qalin tortadi, ba’zan sonning pastki uchdan bir qismida to’g’nog’ichsimon qoplamalar paydo bo’ladi. Bemorda o’rtacha anemiya, ba’zi hollarda gemorragik diatez simptomlari xarakterli. Ob’ektiv tekshiruvda yaqqol splenomegaliya (ba’zan taloq qorin bo’shlig’ini deyarli butunlay egallaydi), jigarning o’rtacha kattalashuvi aniqlanadi. Periferik limfatik tugunlar odatda kattalashmagan bo’ladi. Sariqlik va astsit, odatda bo’lmaydi. Qon tahlillarida o’rta darajadagi anemiya, leykopeniya, trombotsitopeniya e’tiborni tortadi. Diagnoz suyak ko’migi punktatida yoki taloqda Goshe xujayralari topilganda uzil-kesil 531
tasdiqlanadi. Goshe kasalligini davolashning birdan bir ta’sirchan usuli splenektomiya hisoblanadi. Biroq, bu ham bemorning batamom sog’ayib ketishiga olib kelmaydi. Operatsiyadan keyin bemorni iztirobga soladigan, kattalashib ketgan taloq tufayli yuzaga kelgan gipersplenizm belgilari yo’qoladi. Limfogranulematoz (Xojkin kasalligi). Bu limfoid to’qimaning sistem o’sma kasalligi. Morfologik jihatidan limfatik tugunlar to’qimasini ko’p yadroli gigant Berezovskiy-Shternberg xujayralari va ularning ajdodi bir yadroli Xojkin xujayralaridan infiltratlanishi aniqlanadi. O’sma jarayoni ko’proq limfatik tugunlarni (bo’yin, qorin pardasi orti, mediastenal, chov sohasidagi), shuningdek lifoid to’qimaga boy a’zolar: taloq, jigar, suyak ko’migini zararlantiradi. Boshqa ichki a’zolarning zararlanishi juda kamdan kam kuzatiladi. Aksariyat 20-40 yoshdagi erkaklar kasallanadilar. Kasallik remissiyalar va qo’zish davrlari bilan tsiklli kechadi va o’rta hisobda 2-5 yil davom etadi. Kasalikning 10 yil bundan uzoq vaqt kechadigan «xavfsiz» nomini olgan turlari to’g’risida ham axborotlar mavjud. Limfogranulematozning g’oyat jadal sur’atda kechishiga oid kuzatuvlar ham bor. Bu holda kasallikning birinchi yilidayoq (o’tkir limfogranulematoz) bemor nobud bo’ladi. Kasallik rivojlana borish jarayonida lokal, chegaralangan xarakterga ega bo’ladi, limfatik tugunlarning muayyan guruhi zararlanadi. Bir muncha kechikkan bosqichlarida o’sma jarayoniga, turli a’zolarda joylashgan limfatik tugunlar, taloq, o’pka, jigar va boshqalar tortiladi. Xalqaro klinik klassifikatsiyasiga ko’ra limfogranulematozning 4 bosqichi farq qilinadi. 1-bosqich (lokal turlar) – diafragmaning bir tomoni bo’ylab joylashgan bir yoki ikkita yondosh limfatik tugunlar guruhlarining zararlanishi. 2-bosqich (regionar turlar) – diafragmaning bir tomoni bo’ylab joylashgan ikkita yoki undan ko’p yondosh bo’lmagan limfatik tugunlar guruhlarining zararlanishi; 3-bosqich (avj olib ketgan turlari) – diafragmaning ikki tomoni bo’ylab limfatik tugunlarining zararlanishi va jarayonga taloqning tortilishi;
532
4-bosqich (disseminatsiyalangan turi) – ko’pgina limfatik tugunlar guruhlari va ichki a’zolarining zaralanishi. Kasallikning har bosqichida intokiskatsiyaning yo’qligi (a) yoki bir necha simptomlar borligiga ko’ra (b), kichik bosqichlari (tana haroratining 37-38º gacha oshishi, tungi kuchli terlashlar, terdagi qichima, tez ozib ketish) farq qilinadi. Limfogranulematoz o’z rivojlanishida umumiy behollik, lohaslik, mehnat qobiliyatining pasayishi, teri qichishi bilan namoyon bo’ladi. Isitma kuzatilib, o’ziga xos to’lqinsimon tabiatga ega bo’ladi, bunda yuqori gipertermiya davrlari tana haroratining normal bo’lishi bilan almashinadi. Kasallik avj olib borgan sayin gipertermiya davrlari tobora ko’proq paydo bo’ladi. Limfogranulematozga g’oyat xos belgi – limfatik tugunlarning o’lchamlarini kattalashuvidir. Bunda kasallikning boshlang’ich jarayonida bo’yin limfatik tugunlarini egallaydi (orqa guruhini). Paypaslaganda limfatik tugunlar yumshoq, zlastik konsistentsiyada, og’rimaydi, harakatchan bo’ladi. Kasallikning kechikkan bosqichlarida limfatik tugunlar kattiqlashib qoladi, o’zaro qo’shilib ketadi va harakatsiz bo’lib qoladi. Limfatik tugunlarning mediastenal guruhi zararlanganda ko’ks oralig’idagi hayotiy muhim a’zolarning ezilishi bilan o’tadigan yuqori kovak vena sindromi, Gorner sindromi, tovushning bo’g’ilib qolishiga bog’liq bo’lgan bir kator belgilarni topish mumkin. Abdominal va qorin pardasi ortidagi limfatik tugunlar guruhlari zararlanganda uzoq vaqtga cho’ziladigan ich ketish boshlanadi. Kasallik cho’zilgan sayin, intoksikatsiya belgilari, kaxeksiya ortib boradi. Ob’ektiv tekshirilganda bemorlarning taxminan 2/3 qismida splenomegaliyani topish mumkin. Taloq qattiq, elastik konsitentsiyali, uning yuzasi silliq, paypaslaganda o’rtacha og’riq paydo bo’ladi. Anchagina kattalashgan taloq ba’zan chap qovurg’alar orqasida o’z-o’zidan og’riq sezgilarini paydo qiladi. O’sma jarayoni faqat taloqni tanlab zararlantirishi mumkin, bu holda kasallik bir muncha xavfsiz kechadi. Taloq ancha kattalashganda perisplenit, taloqning qaytalanuvchi infarktlari rivojlanadi. Klinik jihatdan chap qovurg’alar ostida kuchli og’riqlar, gipertermiya ko’rinishida yuzaga chiqadi. Qon tahlilida 533
o’rtacha gipoxrom anemiya, neytrofilez, limfopeniya, biroz eozinofiliya, trombotsitopeniya aniqlanadi. EChT odatda bir muncha tezlashgan bo’ladi. Limfogranulematozning mediastenal turida ko’ks
oralig’i soyasining kengayganligi aniqlanadi. So’nggi yillarda limfogranulematozli bemorlarni klinik tekshirish dasturiga ichak tutqichi, paraaortal limfatik tugunlar biopsiyasi bilan diagnostik laparotomiya, splenektomiya operatsiyasi kiritilgan. Bu o’sma jarayonining tarqalganligini aniqlash imkonini berib, dorilar bilan davolashning eng maqul usulini tanlashga va kasallikning kechishi va prognozida yordam beradi. Splenektomiya limfogranulematozning lokal turida ifodalangan gipersplenizmda, ko’krak hamda qorin bo’shliqlari a’zolarining ezilishi bilan bog’liq splenomegaliyada tavsiya etiladi. Kasallik bosqichi aniqlangandan so’ng zararlangan limfatik tugunlar guruhi rentgen nuri bilan davolanadi va tsitostatiklar qo’llaniladi. Prognozi (oqibati). Jarayonning klinik bosqichiga va uning kechish turiga bog’liq. Kasallikning 1-3 bosqichlaridagi 80% bemorlarda to’g’ri davolash olib borilganda sog’ayishga yoki uzoq muddatli (10 yildan ko’p) remissiyalarga erishish mumkin bo’ladi. Surunkali leykoz – qon yaratilishida ishtirok etuvchi a’zolarning sistem kasalligi hisoblanadi. Surunkali leykozlarning ko’proq uchraydigan 2 ta turi tafovut qilinadi: surunkali mieloleykoz va surunkali limfoleykoz. Mieloleykoz uchun, qonda mielopoezning o’tmishidan xujayralar, ya’ni etilmagan xujayralarning paydo bo’lishi xos. Bu kasallik suyak ko’migi, taloq, jigar, limfatik tugunlar giperplaziyasi bilan o’tadi. Limfoleykoz qonda limfoid qatorning etilmagan xujayralari paydo bo’lishi, limfoid apparat: limfatik tugunlar, taloq, jigar, kamroq boshqa a’zolar giperplaziyasi kuzatiladi. Kasallik navqiron va keksa yoshda paydo bo’lib, ko’pincha erkaklarda uchraydi. Klinik manzarasi: bemorlar darmonsizlik, tez charchash, mehnat qobiliyatining pasayishi, ko’p terlash, subfebril haroratlarga shikoyat qiladilar. Kasallikning dastlabki belgilaridan biri teri osti limfatik tugunlarining kattalashuvidir va bu ayniqsa surunkali limfoleykoz uchun xosdir. Mieloleykozda limfatik
534
tugunlarning kattalashishi o’rtacha, mieloid to’qima giperplaziyasi tufayli suyaklarda og’riq paydo bo’lishi qayd etiladi. Jigar va ayniqsa taloqning o’lchamlari ancha kattalashgan, ko’krak va qorin bo’shlig’i a’zolarining ezilishini gipersplenizm keltirib chiqaradi. Aksariyat perisplenit, taloqning qaytalanadigan infarktlari kuzatiladi. Haddan tashqari kattalashgan taloq, chap qovurg’alar ostida doimiy og’riqlar paydo qilishi, yorilib, qorin bo’shlig’iga ko’p miqdorda qon ketishi xavfi ham mavjud. Surunkali leykoz diagnozi gemogramma, suyak ko’migi punktati, taloqni qunt bilan tekshirishga asoslanib qo’yiladi. Davolash: surunkali leykozlarni davolashning asosiy usuli tsitostatiklar, kortikosteroidlar bilan muolaja, limfatik tugunlar kattalashganda (limfoleykoz), rentgen nuri bilan davolanadi. Gipersplenizm yaqqol yuzaga chiqqan hollarda, uning belgilari orasida gemorragik asoratlar birinchi o’rinni egalaganda, taloqning qaytalanadigan infarktlarida taloqni olib tashlash maqsadga muvofiq bo’ladi. Splenek-tomiya surunkali limfoleykozda bir muncha samarador bo’ladi. Operatsiyadan so’ng qonda leykotsitlar soni, gemorragik va gemolitik xodisalar bir muncha kamayadi. Bemorlarning umumiy ahvoli yaxshilanadi. Taloq sohasiga rentgen nuri orqali nurlash, katta o’lchamlardagi gipersplenizm holatlari yuz berganda yoki splenektomiyani bajarishga qarshi ko’rsatmalar bo’lganda qo’llaniladi. Splenektomiyani dori vositalari va nur bilan birga qo’shib qo’llash, bemorlarning umumiy ahvolini yaxshilashga, uzoq vaqtgacha klinik remissiyaga erishishga imkon beradi.
|
ma'muriyatiga murojaat qiling