International Journal of Intellectual and Cultural Heritage Volume: 1 Issue: 02

International Journal of Intellectual and Cultural Heritage 
Volume: 1 Issue: 02 | 2021 
ISSN: P – 2181-2306, E – 2181-2314 
http://ihm.iscience.uz/index.php/ijich 
30 
madaniy hamkorlik prinsiplari deklaratsiyasi” (1966 yil 4 noyabr) kabilar ana shunday nufuzli 
hujjatlar sirasiga kiradi [12].
Yuqoridagi hujjatlarda madaniy, tarixiy meros va boylik tushunchalariga nimalar kirishi, 
ularni har qanday sharoitda kelajak avlod manfaatlari yo’lida asrab qolishning gumanitar ahamiyati, 
bu borada konvensiyalarga qo’shilgan davlatlarning, umuman jahon hamjamiyatining vazifalari va 
majburiyatlari, o’zaro hamkorlik prinsiplari, xalqaro yordam ko’rsatish shartlari va shakllari, 
madaniy merosning milliy va xalqaro muhofazasi masalalari aniq aks ettirilgan; tarixiy madaniy
merosni asrash bo’yicha YUNESKO huzurida hukumatlararo qo’mitalar va maxsus jamg’armalar 
tuzishning tartiblari belgilangan. Bu hujjatlarda madaniy va tabiiy merosning qaysi xalqqa 
mansubligidan qat’iy nazar, butun jahon uchun noyob va bebaho qadriyat hisoblanishi, shu sababli 
ham ularni saqlab qolish zarurligi, bu ishga hamjamiyatlarning barcha qatlamlarining, milliy 
jamoalarining ongli ishtirokini ta’minlamasdan maqsadga erishib bo’lmasligi ta’kidlangan [13]. 
YUNESKO insoniyatning madaniy merosini asrab qolishga katta ahamiyat beradi va bu 
jarayonda muzeylarning yetakchi rol o’ynashini, jamiyatning va madaniyatlararo aloqasining
barqaror rivojlanishini ta’minlash uchun katta imkoniyatlarni borligini ta’kidlaydi. Muzeylar o’z 
vazifasiga ko’ra madaniy merosni asrash, o’rganish va targ’ib qilish markazlari hisoblanadi. Muzey 
ishi faoliyati jamiyatning axloqiy va madaniy ravnaqiga yordam beradi. Shu jihatdan u turli xalqlar 
madaniyatlar o’rtasidagi o’zaro hamjihatlik vositasi vazifasini bajaradi.
O’zining ijtimoiy vazifasini bajarish uchun muzeylar har tomonlama savodli va malakali, ayni vaqtda 
Xalqaro muzeylar kengashining (IKOM) asosiy hujjati bo’lmish Muzey etikasi kodeksida aks 
etgan axloqiy me’yorlar va qoidalarga rioya qiluvchi muzey xodimlariga katta ehtiyoj sezadi [14]. 
IKOM muzeylar va muzey xodimlarining nohukumat professional xalqaro tashkiloti sifatida 
YUNESKO tomonidan qo’llab-quvvatlandi va uning muzeylari uchun dasturini, ayniqsa madaniy 
boyliklarning noqonuniy aylanishiga daxldor qismini (IKOMning “Qizil ro’yxati”, “100 ta yo’qolgan 
boylik” seriyasi), shuningdek san’at, tarix va tabiat ijodiyoti predmetlarini tavsiflash andozasini 
ishlab chiqishni hayotga tatbiq qiladi. Madaniy merosni o’rganish va asrash bo’yicha muzeylar
amalga oshirayotgan ishlarning muhimligini tushungan holda YUNESKO ularning professio nal 
tayyorgarligini oshirishga va ijodiy salohiyatini rivojlantirishga katta e’tibor beradi. Shu maqsadda 
YUNESKO tomonidan qator dasturlar qabul qilingan va ular amalga oshirilmoqda. Shulardan biri
muzeylar xodimlari uchun YUNESKO/IKOMning mintaqaviy va milliy o’quvlar dasturidir. U
“XXI asrda muzeylarni boshqarish” deb ataladi. Dastur doirasida shu nomli o’quv qo’llanma va 
boshqa amaliy yo’riqnomalar tayyorlangan[15].
Muzey fondlaridagi madaniy meros obyektlarini o’rganish, hujjatlashtirish, saqlash va 
ommalashtirish sohasida muzey mutaxasisslarining bilimlarini yanada takomillashtirish va 
tizimlashtirish maqsadida YUNESKO va IKOM hamkorligida qo’zg’aluvchi madaniy merosni 
qo’llab-quvvatlash dasturi ishlab chiqildi va muvaffaqqiyatli amalga oshirilmoqda. Bu dastur keng 
jamoatchilikni qo’zg’aluvchi madaniy boyliklar haqida xabardor qilishga qaratilganligi bilan ham 
e’tiborga molikdir. Dastur doirasida quyidagi umumiy nom ostida bezakli qo’llanmalar seriyasi 
chop etildi: “Madaniy merosni qo’riqlash bo’yicha qo’llanma”. Qo’llanmalarning nomlari: “Muzey 
xavfsizligi”, “Qo’lyozmalarni saqlash va foydalanish”, “Kolleksiyalarni hujjatlashtirish”, 
“Favqulotda vaziyatlarda muzey kolleksiyalarini himoya qilish yo’riqnomasi”[16]. 
Muzey boyliklarini saqlash masalalari YUNESKOning doimiy e’tiborida ekanligini kuzatish 
mumkin. Globallashuv, madaniyatlarning o’zaro ta’siri kuchayib borayotgan hozirgi davrda 

---