I(q-q). indd

3. Sterjennin’ absolyut uzayi’wi’ ha’m sali’sti’rmali’ uzayi’wi’ qalay ko’rsetiledi?
4. Mexanikali’q kernew dep nege ayti’ladi’ ha’m wol qalay ko’rsetiledi?
5. Mexanikali’q kernewdin’ sali’sti’rmali’ uzayi’wg’a baylani’sli’li’g’i’ qalay 
ko’rsetiledi?
1. Diametri 0,4 sm sterjende 1,5·10
8
Pa mexanikali’q kernew payda boli’wi’ 
ushi’n woni’n’ ko’sheri boylap qoyi’latug’i’n ku’shi qansha boli’wi’ kerek?
= 0,005
yamasa ε = 0,005·100% = 0,5%.
ε =
3,14
·
(2
·
10
−2
)
2
·
2
·
10
11
4
·
3,14
·
10
5
σ =
S
F
; 
σ = Eε;
S =
4
πd
 
2
; 
ε =
πd
2
E
4F
.
ε ~
S
F
.
σ 
=
S
F
Molekulyar fi zika ha’m termodinamika tiykarlari’

---

63
2. Diametri 0,8 mm bolg’an latun si’mi’ni’n’ uzi’nli’g’i’ 3,6 m ge ten’. 25 N 
ku’shi ta’siri asti’nda si’m 2 mm uzayg’an. Latunni’n’ Yung modulin tabi’n’.
3. Uzi’nli’g’i’ 5 m ha’m kese kesi’minin’ beti 2,5 mm
2
bolg’an si’m 100 N 
kushi’nin’ ta’sirinde 1 mm uzayadi’. Si’mda payda bolg’an kernewdi ha’m 
Yung modulin ani’qlan’.
IV BAP BOYI’NSHA KEREKLI JUWMAQLAR
● 
Wo’zinin’ formasi’n saqlaytugi’n deneler qatti’ deneler dep ataladi’.
● 
Atom yamasa molekulalari’ hawada belgili ta’rtipli da’wirlik strukturani’ 
du’zgen qatti’ deneler kristall deneler dep ataladi’.
● 
Denenin’ fi zikali’q qa’siyetleri woni’n’ bag’darlari’na baylani’sli’li’g’i’ ani-
zotropiya dep ataladi’. Kristall deneler anizatrop qa’siyetke iye.
● 
Bir-birine sali’sti’rg’anda ta’rtipsiz halda ko’p kristallshalardan du’zilgen dene 
polikristall dep ataladi’.
● 
Yeger dene sap kristalldan ibarat bolsa, bunday dene monokristall dep ataladi’. 
● 
Amorf denelerdin’ fi zikali’q qa’siyetleri barli’q bag’darlarda birdey boladi’. 
Denenin’ fi zikali’q qa’siyetlerinin’ woni’n’ ishki bag’darlari’na baylani’sli’ 
bolmasli’g’i’ izotropiya dep ataladi’. Amorf deneler izotrop qa’siyetke iye.
● 
Anizotrop qa’siyetke iye bolg’an suyi’qli’qlar suyi’q kristallar dep ataladi’.
● 
Qatti’ denenin’ si’rtqi’ ku’sh ta’sirinde wo’zinin’ formasi’n wo’zgertiwi de-
formaciya dep ataladi’.
● 
Si’rtqi’ ku’sh ali’ng’annan son’ denenin’ formasi’ aldi’ng’i’ hali’na qaytsa, 
bunday deformaciya serppeli deformaciya dep ataladi’.
● 
Si’rtqi’ ku’sh ali’ng’annan son denenin’ formasi’ wo’zinin’ aldi’ng’i’ hali’na 
qaytpasa, bunday deformaciya plastik deformaciya dep ataladi’.
● 
Deformaciyalawshi’ ku’shtin’ denenin’ kese kesi’mi betine qatnasi’ menen 
wo’lshenetug’i’n sha’ma mexanikali’q kernew (
σ
) dep ataladi’.