I(q-q). indd

Molekulyar fi zika ha’m termodinamika tiykarlari’

---

77
Ani’q bir waqi’tta belgili bir jerdegi hawani’n’ halati’ hawa-
rayi’ dep ataladi’. Hawani’n’ temperaturasi’, i’g’alli’g’i ha’m 
basi’mi’ hawa-rayi’ni’n’ tiykarg’i elementleri dep ataladi’.
Hawa-rayi’ni’n’ tiykarg’i’ elementlerindegi hali’na baylani’sli’ tu’rde 
samal, bultlar payda boladi’, jawi’n-shashi’nlar jawadi’. Mi’sali’, hawa 
temperaturasi’ni’n’ pa’seyiwi atmosfera basi’mi’ni’n’ azayi’wi’na, 
sali’sti’rmali’ i’g’alli’qti’n’ joqari’lawi’na ali’p keledi. Basi’mni’n’ 
wo’zgeriwi samaldi’ payda yetedi, i’g’alli’qti’n’ joqari’lawi’ bolsa jawi’ndi’ 
payda yetedi. Samal jer ju’zindegi hawa ag’i’mi’n ha’m bultlardi’ bir jerden 
basqa jerge aydap ju’redi. Bul bolsa hawa temperaturasi’ni’n’ wo’zgeriwine 
ha’m jawin-shashi’nni’n’ jawi’wi’na ali’p keliwi mu’mkin.
Hawa-rayi’n aldi’nnan biliw u’lken a’hmiyetke iye. Hawa-rayi’n 
u’yreniw meteorologiya woraylari’nda a’melge asi’ri’ladi’. O’zbekistanda 
hawa-rayi’n u’yreniw boyi’nsha Tashkenttegi gidrometeorologiyali’q woray 
xi’zmet yetedi. 
1. Absolyut i’g’alli’q dep qanday sha’mag’a aytami’z?
2. Hawani’n’ sali’sti’rmali’ i’g’alli’g’i’ dep nege ayti’ladi’ ha’m qalay 
ko’rsetiledi?
3. Avgust psixrometri ja’rdeminde sali’sti’rmali’ i’g’alli’q qalay wo’lshenedi?
4. Shi’q tochkasi’ dep nege ayti’ladi’?
5. Duman, shi’q ha’m qi’rawdi’n’ qalay payda boli’wi’n tu’sindirin’.
6. Bult, jawi’n, qar ha’m sel qalay payda boladi’?
7. Hawa-rayi’ dep nege ayti’ladi’?
8. Hawa-rayi’n u’yreniw xizmeti haqqi’nda nelerdi bilesiz?
1. 20°C temperaturada hawani’n’ toyi’ni’w shegarasi’ 17 g/m
3
ti quraydi’. 
Yeger hawani’n’ absolyut i’g’alli’g’i’ 11 g/m
3
bolsa, sali’sti’rmali’ i’g’alli’g’i’ 
qansha?
2. 30°C temperaturada hawani’n’ toyi’ni’w shegarasi’ 30 g/m
3
qa ten’. 
Hawani’n’ sali’sti’rmali’ i’g’alli’g’i’ 50% bolsa, absolyut i’g’alli’g’i’ 
qanshasi’n quraydi’?
3. Psixrometdin’ qurg’aq termometri 24°C ni’, i’g’al termometri 19°C ni’ 
ko’rsetpekte. Hawani’n’ sali’sti’rmali’ i’g’alli’g’i’ neshe procentti quraydi’?