I(q-q). indd

Optika
2. Jaqti’li’qti’n’ shag’i’li’si’w ni’zami’ neden ibarat?
3. Jaqti’li’qti’n’ si’ni’w ni’zami’n ta’riyiplep berin’.
4. Absolut nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishinin’ fi zikali’q ma’nisi neden ibarat?
5. Nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi nurdi’n’ wortali’qta tarqali’w tezligine 
baylani’sli’g’i’ qalay ko’rsetiledi?
6. 51-su’wrette ko’rsetilgen nurlardi’n’ joli’n analiz yetin’. 
1. Nur jalpaq aynag’a 35° mu’yesh asti’nda tu’spekte. Tu’sip ati’rg’an ha’m 
shag’i’li’si’p ati’rg’an nurlar arasi’ndag’i’ mu’yesh qanshag’a ten boladi’?
2. Jaqti’li’q hawadan shiyshege 30° mu’yesh asti’nda tu’spekte. Yeger si’ni’w 
mu’yeshi 19° bolsa, shiyshenin’ nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishin ha’m jaqti’li’qti’n’ 
shiyshege tezligin tabi’n’. Bunda sin 30° = 0,5, sin 19° = 0,325 dep ali’n’.
3. Jaqti’li’q suwdan shiyshege 45° asti’nda tu’spekte. Nurdi’n’ shiyshedegi 
si’ni’w mu’yeshin tabi’n’. Jaqti’li’qti’n’ suwdag’i’ tezligi 2,25·10
8
m/s, shi-
yshedegi tezligi 2·10
8
m/s qa ten’. sin 45° = 0,71.
4. Yeger jaqti’li’q 11-kestede keltirilgen zatlardan 
tayarlang’an ha’r bir dene betindegi hawadan 
30° asti’nda tu’skende, wolardi’n’ ha’r birinde 
si’ni’w mu’yeshi qanshadan boladi’?
5. 52-su’wrette su’wretlengen aynag’a tu’sip 
ati’rg’an nurdi’n’ joli’n dawam yettirin’.
1. Stakanni’n’ ishine ten’geni sali’p, woni’n’ u’stinen suw quyi’n’. Stakandag’i’ 
suwdi’n’ qa’ddi ko’terilip bari’wi’ menen ten’ge tap ko’terilip barati’rg’anday 
boladi’. Buni’n’ sebebi nede?
2. Stakandag’i’ suwg’a qa’lem yamasa ruchka formasi’ndag’i’ sho’pti qi’yalati’p 
bati’ri’n’. Joqari’dan ha’m qaptaldan qarasan’iz qanday qubi’li’s baq-
lanadi’? 
25-§. TOLI’Q ISHKI SHAG’I’LI’SI’W
Jaqti’li’q nuri’ si’ndi’ri’w ko’rsetkishi u’lken bol’gan wortali’qtan 
nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi kishi bolg’an wortal’I’qqa tu’skeninde qi’z’iq 
qubi’li’sti’ baqlaw mu’mkin. Mi’sali’, jaqti’li’q nurlari’ da’stesin suw ar-
qali’ hawag’a atatug’i’n yetip a mu’yeshi asti’nda bag’darlayi’q. Nurdi’n’ 
bir bo’legi wortal’i’qlardi’n’ shegarasi’nan shag’i’li’sadi’, qalg’an bo’legi 
в mu’yeshi asti’nda yekinshi wortal’iq – hawag’a wo’tedi (53-a, su’wret).
Suwdi’n’ nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi (n
1
= 1,5) hawanikinen (n
2
= 1) 
u’lken bolg’ani’ ushi’n, nurdi’n’ si’ni’w mu’yeshi β tu’siw mu’yeshi a dan 
u’lken boladi’.
Nurdi’n’ tu’siw mu’yeshi u’lkeytirilip bari’lsa, si’ni’w mu’yeshi 90° 
qa jaqi’nlasi’p baradi’. Si’ni’w mu’yeshin to’mendegi ko’rsetpe arqali’ 
ani’qlaw mu’mkin:
52-su’wret
n
2
n
1
sin β
=
sin α
.

---

85
54-su’wret