I(q-q). indd

erimlik ku’shi boli’p yesaplanadi’. Bul ku’shtin’ ta’sirinde si’m joqari’g’a 
qozgaladi’ ha’m sabi’n perdesi beti qi’sqaradi’.
Betkerimlik ku’shin wo’lshew ushi’n ramkani’n’ to’mengi si’mi’na, 
woni’ ten’ salmaqqa keltiriwshi qandayda bir F
1
ku’shin qoyi’w kerek. Bul 
ku’shti payda yetiw ushi’n si’mdi’ jumsaq prujinag’a ildirip, prujinani’n’ 
yekinshi ushi’n shtativke bekkemlep qoyi’ladi’. Si’m ten’ salmaqli’qta 
boli’wi’ ushi’n F
1
= 2F boli’wi’ kerek. Bunda F – betkerimlik ku’shi. 
Si’mg’a perdenin’ yeki beti ta’sir yetedi. Soni’n’ ushi’n 2F ali’ng’an.
Ta’jiriybede ko’rsetiliwinshe, betkerimlik ku’shi F si’mni’n’ uzi’nli’g’i’ 
l ge, yag’ni’y bet qatlami’ni’n’ uzi’nli’g’i’na proporcional boladi’: 
F 
= σl,
bunda σ betkerimlik koeffi cienti dep ataladi’.
Bul formula gorizontal hali’ndag’i’ suyi’qli’qti’n’ beti ushi’n betkerimlik 
ku’shin ko’rsetedi.
Betkerimlik koeffi cientinin’ tiykarg’i’ birligi – N/m
Betkerimlik koeffi cienti tu’rli suyi’qli’qlar ushi’n ha’r tu’rli boladi’ 
(6-keste).
6-keste
№ 
Zat σ, N/m № 
Zat 
σ, N/m
1 Spirt (20°C) 
0,024 
4 Suw (20°C)
0,073
2 Benzin (20°C)
0,021 
5 Si’nap (20°C) 
0,51
3 Sabi’n yeritpesi (20°C) 0,04 
6 Alti’n (1130°C) 1,1
1. Suyi’qli’q molekulalari ne sebepten gaz molekulalari’ si’yaqli’ yerkin 
ta’rtipsiz qozg’ala almaydi’?
2. Betkerimlik qubi’li’si’ qalay payda boladi’?
3. Betkerimlik ku’shi degenimiz ne? Woni’n’ formulasi’ qanday ko’rsetiledi?
4. Suyi’qli’qlardi’n’ betkerimlik koeffi cienti haqqi’nda nelerdi bilesiz?
1. Sabi’n yeritpesine bati’ri’p ali’ng’an 26-su’wrettegi ramkani’n’ AB si’mi’ni’n’ 
uzi’nli’g’i’ 5 sm bolsa, sabi’n perdesi bul si’mg’a qanday sha’madag’i’ ku’shte 
ta’sir yetedi? Si’mdi’ 3 sm ge ko’shiriw ushi’n qansha jumi’s wori’nlaw 
kerek? Usi’ ha’m keyingi ma’selelerde 5-kestedegi magli’wmatlardan 
paydalani’n’.
2. Yeger 1-ma’selede keltirilgen si’mli’ ramka sabi’n yeritpesini’n worni’na 
benzinge bati’ri’p ali’ng’an bolsa, si’mg’a qanday sha’madag’i ku’sh ta’sir