I(q-q). indd

Betkerimlik ku’shi
Suwdi’n bo’lekshelerin tamshi’ formasi’nda uslap 
turatug’i’n yamasa iyneni suwdi’n si’rti’na tuti’p 
turatug’i’n bet qatlami’ betkerimlik ku’shine iye. 
Kranni’n’ awzi’ndag’i’ tamshi’ woni’n’ betinde payda 
bolg’an betkerim ku’shi shi’dam bere alatug’i’n da’rejede 
u’lkeyedi. Betkerimlik ku’shinin’ ta’sirinde hawadag’i’ 
tamshi’lar beti sfera formasi’n aladi’.
Betkerimlik ku’shin ani’qlaw maqsetinde to’mendegi 
ta’jiriybeni wo’tkeremiz. 27-su’wrette su’wretlengenindey, 
si’m ramka alami’z. Bul ramkani’n’ to’mengi ta’repi qoz-
g’ali’wshi’ AB = l uzi’nli’qtag’i’ si’mnan ibarat bolsi’n. Bul 
si’m ramkani’n’ yeki shetki qaptali’ boylap ji’lji’y aladi’.
24-su’wret
25-su’wret
b
26-su’wret
27-su’wret

---

50
Ramkani’ sabi’nni’n’ yeritpesine bati’ri’p alsaq, wonda sabi’n perdesi 
tarti’li’p qaladi’. Soni’n’ menen bir waqi’tta ramkani’n’ qozg’ali’wshi’ 
si’mi’ AB haldan joqari’g’a ji’lji’ydi’. Bul na’rsege sebep, si’mg’a perpendi-
kulyar tu’rde joqari’g’a bag’darlang’an ku’sh ta’sir yetedi. Bul ku’sh betk-
erimlik ku’shi boli’p yesaplanadi’. Bul ku’shtin’ ta’sirinde si’m joqari’g’a 
qozgaladi’ ha’m sabi’n perdesi beti qi’sqaradi’.
Betkerimlik ku’shin wo’lshew ushi’n ramkani’n’ to’mengi si’mi’na, 
woni’ ten’ salmaqqa keltiriwshi qandayda bir F
1
 ku’shin qoyi’w kerek. Bul 
ku’shti payda yetiw ushi’n si’mdi’ jumsaq prujinag’a ildirip, prujinani’n’ 
yekinshi ushi’n shtativke bekkemlep qoyi’ladi’. Si’m ten’ salmaqli’qta 
boli’wi’ ushi’n F
1
 = 2F boli’wi’ kerek. Bunda F – betkerimlik ku’shi. 
Si’mg’a perdenin’ yeki beti ta’sir yetedi. Soni’n’ ushi’n 2F ali’ng’an.
Ta’jiriybede ko’rsetiliwinshe, betkerimlik ku’shi F si’mni’n’ uzi’nli’g’i’ 
l ge, yag’ni’y bet qatlami’ni’n’ uzi’nli’g’i’na proporcional boladi’: 
F 
= σl,
bunda σ betkerimlik koeffi cienti dep ataladi’.
Bul formula gorizontal hali’ndag’i’ suyi’qli’qti’n’ beti ushi’n betkerimlik 
ku’shin ko’rsetedi.
Betkerimlik koeffi cientinin’ tiykarg’i’ birligi – N/m
Betkerimlik koeffi cienti tu’rli suyi’qli’qlar ushi’n ha’r tu’rli boladi’ 
(6-keste).
6-keste