Iqtisod moliya

T/N 
1N; 2T; 3N; 4N; 5N; 6T; 7T; 8N; 9T; 10T; 11T; 12N; 
Testlar 
1b); 2g); 3v); 4d); 5v); 6g); 7v); 8a; 9b); 10b); 11v); 12a); 13d); 
 
 

---

XV BOB. RAQOBAT VA BOZOR NARXLARINING 
ShAKLLANISHI 
Iqtisodiyot nazariyasida mikromiqyosdagi tadqiqotda narx alohida o’rin tutadi. 
Ma’lumki mukammal raqobat kurashiga asoslangan bozorda narxga hech bir firma 
tomonidan tazyiq o’tkazish imkoni yo’q. Narxning shakllanishi talab va taklif asosida yuz 
beradi. Cheklangan raqobatga asoslangan bozorda esa narx shakllanishining o’ziga xos 
xususiyatlari mavjud. Navbatdagi bobda ana shu masalalarga diqqat qaratamiz. 
Oligopolistik, monopolistik va monopsonistik bozorda qanday tarzda narx va mahsulot 
hajmi o’rnatiladi ko’rib chiqamiz.. 
 
1-§. Narx va uning iqtisodiyotdagi ahamiyati 
 
Sotsiologlarning hisob-kitobiga qaraganda insonlarni eng ko’p qiziqtiradigan narsa ob-
havo va narx-navo ekan. 
Narxning ahamiyatini tushuntirishning hojati yo’q. Chunki u har birimizning 
manfaatimizga taalluqli. Aqlimizni tanib biron narsani sotib olgan kunimizdan yoki oila 
a’zolarimizni qilgan xaridlaridan maishiy darajada narx nima, u kishilarning hayotida qanday rol 
o’ynashini his qila boshlaymiz. Narx qancha yuqori bo’lsa, demak buyum qimmat, uni sotib 
olish uchun ko’p pul talab etiladi, narx arzon bo’lsa, aksincha nisbatan kam pul kerak. Lekin 
narx, to’g’rirog’i narxlar faqat shaxsiy tushunchanigina emas, balki ijtimoiy kategoriyani ham 
ifodalaydi. Narxlar har bir kishining tovar xarid qilishi yoki sotishiga ta’sir qilibgina qolmay, 
barcha iqtisodiy jarayonlarni ham tartibga soladi. 
Narx bir tomondan nozik, moslashuvchan vosita bo’lsa, ikkinchi tomondan iqtisodiyotni 
boshqarishning, bozor mexanizmining qudratli quroli. Narx tarixiy kategoriya bo’lib, uning 
vujudga kelishi pulning vujudga kelishi bilan bog’liq. Dastlab, natural ayirboshlashdayoq 
ayirboshlash nisbatlari tarzida namoyon bo’lgan. 
Tovar shaklidagi, so’ngra metall va qog’oz pullarning vujudga kelishi bilan narx tovarga 
to’lash lozim bo’lgan pul miqdorini bildirgan. 
Bu erda shunday savol tug’iladi: «U yoki bu tovar uchun necha pul to’lash kerak?», 
boshqacha aytganimizda, narx qanday shakllanadi, ya’ni narx mexanizmi qanday ishlaydi? Narx 
deganda o’zi nimani tushunamiz? 
Narxni tashkil topishiga iqtisodiy nazariyada ikki xil yondashuv mavjud: klassik va