Iqtisod moliya

Butun iqtisodiyot tarixini ma’lum bir ma’noda extiyojlarni shakllanishi tarixi 
tarzida ko’rish mumkin.  
Hozirgi zamon tsivilizatsiyasi darajasiga ehtiyojlar va ishlab chiqarishning bir-biriga 
ta’siri asosida erishilgan. 
Jamiyatning sotsial-iqtisodiy taraqqiyoti ehtiyojlarning yuksalib borishi iqtisodiy 
qonunida o’z ifodasini topadi. Bu qonun ishlab chiqarish va madaniyat rivojlanishi bilan 
inson extiyojlarining yuksalib borishini, uning miqdori o’sib, tarkiban yangilanib borishini 
ifodalaydi. 

---

Bu qonun ishlab chiqarish bilan extiyojlar o’rtasida aloqa bog’lanishlar mavjudligi va 
uning doimo bo’lishini ko’rsatadi. Ehtiyojlarning yuksalishi murakkab tarzda kechadi. 
Ehtiyojlarning cheksizligi ko’prok sotsial - ma’naviy ehtiyojlarga taalluqli. 
Adam Smit «ovqatga intilish har bir odamda kishi oshqozonini kichik sig’imi bilan 
cheklanadi, lekin qulayliklarga hamda uy-joy, kiyim-kechak, uy sharoiti va anjomlarni bezashga 
intilish aftidan cheksiz yoki muayyan chegaralarga ega bo’lmasa kerak» deb ta’kidlagan. 
Komfort (qulaylik) umuman tugamaydigan cheksiz narsa, degan Gegel. 
Ehtiyojlarni o’zgarishini o’rganish maqsadida statistikada iste’mol tovarlarini asosan uch 
guruhga bo’lib o’rganiladi:
a) oziq - ovqat mahsulotlari;
b) nooziq - ovqat tovarlari; 
v) uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar.
Ehtiyojlarni qondirilishi iste’molda ifodalanadi. Istemolning tarkibi va ularning miqdori 
o’zgarishiga qarab ishlab chiqarishni moslashtirishga qaratiladi.
 

---

3-§. Resurslar cheklanganligi va ehtiyojlarni qondirish.
Iqtisodiyotning bosh muammosi
 
 
Iqtisodiyot nazariyasi asosini ikki narsa: jamiyat a’zolarining ehtiyojlarini cheksizligi va 
shu ehtiyojlarni qondirish uchun zarur bo’lgan tovar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish uchun 
kerak resurslarni cheklanganligi tashkil etadi va barcha muammolarni qamrab oladi. 
Er yuzida aholi bugunga kelib 6 millard kishidan oshdi. Erdagi tabiiy boyliklar, ekin 
maydonlari, o’rmonlar, qazilma boyliklar, chuchuk suv, o’simlik, hayvonot dunyosi miqdori 
cheklangan. Ular borgan sari kamayib borayapti. Sarf etilgan er osti boyliklarini umuman tiklab 
bo’lmaydi.
Ma’lumki, ehtiyojlarni qondirishning yagona yo’li ishlab chiqarish. Buning uchun esa 
turli-tuman resurslar kerak. Resurslar deganda turli ehtiyojlarni qondiradigan tovarlar ishlab 
chiqarish va xizmat ko’rsatish uchun ishlatiladigan tabiat tomonidan yoki odamlar tomonidan 
yaratilgan ne’matlar va mehnatga layoqatli kishilarni tushunamiz. Bu resurslar moddiy va 
mehnat resurslariga bo’linadi. 
1.Moddiy resurslar. Uning o’zi ikkiga: tabiiy resurslar va mehnat bilan yaratilgan 
resurslarga bo’linadi. Tabiiy resurslarga er, foydali qazilmalar kabilar kiritilsa, mehnat bilan 
yaratilgan resurslarga kapital kiradi. U bino-inshoot, asbob-uskuna, mashina, mexanizmlar, har 
xil qurilma, xom ashyo, materiallar kabilarni o’z ichiga oladi. 
2.Mehnat resurslari-mehnatga layoqatli, ma’lum malaka va mahoratga ega kishilardan 
iborat.