Iqtisod moliya

2-§. Ehtiyojlarning cheksizligi. 
Ehtiyojlarni yuksalib borishi qonuni. 
Kishilik jamiyati taraqqiyotiga nazar tashlasak ehtiyojlarni yuksalib borishini ko’ramiz. 
Ehtiyojlarni uzluksiz o’zgarib turishi har qanday jamiyatga xosdir. Fanda insonning ehtiyoji 
cheksizligi, doimo yuksalib borishi allaqachonlar qayd etilgan. Qondirilgan ehtiyoj yangi 
ehtiyojlarni keltirib chiqarishi xalqda «Insonning ko’zi tuproqqa to’lganda to’yadi» degan naql 
kelib chiqishiga sabab bo’lgan. Hozirgi nazariyachilar ehtiyojlar cheksiz, ular o’sishining 
to’xtashi, jamiyat hayotini to’xtashini bildiradi deb e’tirof etishadi. Ehtiyoj o’smaganda edi. 
ishlab chiqarishni taraqqiy etishiga zarurat bo’lmas edi. 
Ehtiyojlarning yuksalishi ikki yo’nalishda amalga oshadi.
1. Kishilarning ehtiyoji miqdoran o’sib boradi. Bu bir tomondan aholi sonining 
ko’payib borishi bilan bog’liq bo’lsa, ikkinchi tomondan, iste’molni ortishi bilan bog’lik. 
Masalan, O’zbekistonda aholi soni 1990 yilga nisbatan hozirgi paytga kelib, 1,2 martaga 
ko’paydi. Agar individual ehtiyoj o’zgarmadi deganimizda ham jamiyat miqyosida ehtiyojlar 1,2 
martaga ortgan. Lekin biz bilamiz odamlarni ehtiyojlari ortib boradi. Masalan, xar 100 oilaga 
to’g’ri keladigan engil avtomobillar soni 1,3 martaga ko’paydi. Demak avtomobilni 
ekspluatatsiyasi bilan bog’liq ehtiyojlarimiz ham shunchaga ko’paydi. 
Ehtiyojlar tarkibi o’zgarib, ko’payib boradi. Ayrim ehtiyojlar yo’qolib, o’rniga yangisi 
keladi, lekin yo’qolib ketadigan ehtiyojlarga qaraganda yangi vujudga keladiganlari ko’p. Ishlab 
chiqarishning o’zi ehtiyojlarni o’sishiga, tarkibini o’zgarishiga katta ta’sir ko’rsatadi. Masalan, 
XX asrning 40-yillarida odamlar televizor nima ekanini bilishmagan. Hozirgi paytda har bir 
xonadonda televizor bor, Ayrimlarida esa 2-3 tadan. Ko’plab bunday misollarni keltirish 
mumkin. 
Shuning uchun ehtiyojlar borgan sari tarkiban yangilanib, ko’payib sifat jihatdan o’zgarib 
boradi. Mutloqo yangi extiyojlar vujudga keladi, eskilari o’zgaradi. 
Birinchidan, ishlab chiqarish orqali turli ne’matlar va shu ne’matlarga bo’lgan 
ehtiyojlarni qondirishga imkon yaratiladi. Ehtiyojni qondirilishi o’z navbatida yangi ehtiyojlarni 
vujudga keltiradi. Masalan, avtomobil sotib olib ehtiyojni qondirilishi o’z navbatida qator yangi 
ehtiyojlarni keltirib chiqaradi: mashina turadigan joy kerak, yonilg’i, ehtiyot qism va boshqalar, 
sug’urta qildirish, va hokazolarga ehtiyoj.
Ikkinchidan, fan-texnika taraqqiyotining tezlashuvi, aholi turmush tarzi ham ehtiyojlarni 
tubdan o’zgartiradi. Yangi ixtiro qilingan narsalarni ishlab chiqarish, ularga extiyojlarni vujudga 
keltiradi. Ularni odamlar sotib olishga harakat qiladilar. Masalan, kir yuvish mashinasi, video 
magnitafon va boshqalar.
Uchinchidan, ishlab chiqarish maishiy madaniyatni shakllantiradi. Oddiygina misol. 
Dastlabki ibtidoiy odamlarning ovqat tayyorlashi bilan hozirgi zamon ovqat tayyorlash 
texnologiyasi tubdan farq qiladi.
Ishlab chiqarish ehtiyojlarni shakllantirar ekan, o’z navbatida ehtiyojlar ham ishlab 
chiqarishga ta’sir etadi: 
1.Ehtiyojlar yaratuvchanlik faoliyatini sababi va aniq yo’nalishiga asos bo’ladi. 
2.Inson ehtiyojlarining miqdor va sifat jihatdan tez o’zgarishi ishlab chiqarishni unga 
moslashishiga undaydi. 
3.Ehtiyojlar avangardlik rolini o’ynaydi, pastdan yuqoriga intiladi.