Iqtisod moliya

Masala va mashqlar 
1.«O’qish uchun to’langan xaq, sizning qizingiz yoki o’g’lingizni o’qishi uchun ketadigan 
xarajatlarni 43% ini qoplaydi xolos. Shuning uchun sizlarni universitetimizda bilim berishni 
asosi bo’lgan faoliyat turlarini qo’llash uchun ehson qilishlaringizga umid qilamiz» Bu so’zlar 
amerikadagi obro’li universitetlardan birining ota-onalarga yuborgan xatidan olingan. Bu 
universitetda yillik o’qish xaqi 10 000 dollar atrofida. 
Agarda student o’qish xaqining 43%ini to’lasa, o’qish xaqining umumiy summasini 
hisoblang. 
Agarda student o’qishni tashlasa universitetning xarajatlari 23 356 dollarga kamayadimi?
2.Erkinjonlarning 6 sotix tomorqasi bor. U har kuni tomorqada 30 minutdan ishlar edi. 
Endi u kuniga 1 soatdan ishlashga qaror qildi. Endi oladigan hosil 2 marta ko’payadimi? O’z 
fikringizni asoslang.
3.Nargiza pechene pishirayapti. Xamirga u ikki barobar ko’prok shakar soldi. 
Nargizaning pishirgan pechenesi 2 barobar ko’payadimi? Undan qanday xulosa chiqarish 
mumkin? 
4.Fermerning oilasi 20 ga erda hosil etishtiradi, shu erga to’lanadigan bonitet bali 
bo’yicha renta (er solig’i)1 ga uchun 2000 so’m, yollanma ishchilarga to’lanadigan xaq yiliga 60 
ming so’m, material, mineral o’g’it, yonilg’i xarajatlari 30 ming so’m, olingan qarzlarga 
to’lanadigan yillik foiz 10 ming so’m, asosiy kapital qiymati (mexanizmlar xizmat muddati 10 

---

yil) –10 ming so’m, bankka qarz 7000 so’m. Agarda fermer o’z uskunalarini sotib, bankka foiz 
to’lasa, unda 30 ming qoladi. 
Fermer asosiy kapital bilan bankka qarzi o’rtasidagi farqni biznesga qo’yib, shu 
summadan 10 % miqdorida daromad olishdan voz kechgan. Fermerga yillik 30 ming so’m 
daromad bilan ishlashni taklif qilishayapti. Uning ayoli ham fermada ishlaydi. Boshqa joyda 
ishlaganda10 ming so’m xaq olgan bo’lar edi. Fermer o’zining tadbirkorlik talantini 30 ming 
so’m baholaydi.
1. Fermer xo’jaligining yillik buxgalter va iqtisodiy xarajatlarini aniqlang. 
2. Agar fermer oilasini daromadi 400 ming bo’lsa buxgalterlik va iqtisodiy foydani 
hisoblang. 
buxgalter xarajatlari: 
er 
soligi 
2½20
=40 000 so’m; 
protsent 840 000 so’m; 
amortizatsiya 
1000 
so’m; 
mot.min. ugit 300 000 so’m; 
ish xaki 600 000 so’m ; 
buxgalter xaraj. jami 2780 000 so’m; 
iktisodiy xarajatlar: 
mulkka bulgan foiz (1000-70)= 300 000 
fermer 
maosh 
sifatida300
+100+300=700 000 
Jami iqt. xarajatlar 2780
+1000=3780 ming so’m; 
foyda:
iqtisodiy foyda 4-3,78=0,22 ming so’m; 
buxg. foydasi 4-2,78=1,22 ming so’m; 
5. Mahsulot ishlab chiqarishning o’zgarishiga ko’ra iqtisodiy xarajatlar va uning tarkibi 
quyidagicha o’zgaradi.
Ishlab 
chiqarilgan 
maxsulot 
FS VC Ts MS 
AFS 
AVS 
ATs 
0 
120 0 120 - - - 
1 
120 90 210 120 
90 210 
2 
120 170 290 60 85 145 
3 
120 240
4 
120 300
5 
370 
6 
450 
7 
540 
8 
650 
9 
780 
10 930 
Doimiy xarajatlar FS; O’zgaruvchi xarajatlar VC; Umumiy xarajatlar Ts; Me’yoriy 
xarajatlar MS; O’rtacha xarajatlar ATs; O’rtacha doimiy xarajatlar AFS; O’rtacha o’zgaruvchi 
xarajatlar AVS; Bu kategoriyalarni aniklash tushunish uchun masaladan hamda grafik shaklidan 
foydalanish eng ma’kul.
1.Berilganlar bo’yicha xarajatlarni hisoblab, jadvalni to’ldiring. Ularni grafik orqali 
ifodalang.