Iqtisod moliya

 
1-§. Mehnat munosabatlari 
 
Mehnat degan so’zni, uning ma’nosini, mehnat qilmasa hech narsa yaratib bo’lmasligini 
yaxshi bilamiz. 
Tabiat yaratgan ajoyib mo’’jizalardan biri insondir. Jamiyat insonlardan tarkib topar 
ekan, ularning har birini o’z shaxsiy hayoti, yashashdan maqsadi, orzusi mavjud. Har bir inson 
jamiyatda yashaganligi tufayli bu orzu-maqsadlarini amalga oshirish jamiyat orqali sodir bo’ladi. 
Pirovard natijada har bir kishining taqdiri jamiyat taqdiri bilan bog’liq. 
Inson yashar ekan uning tirikligini ifodasi harakatdir. Shu harakatning asosini mehnat 
tashkil etadi. Inson hayot kechirishi uchun uzluksiz ravishda turli-tuman ne’matlarni ishlab 
chiqarishi zarur. Chunki ularning yashashi, kamol topishi yaratilgan ne’matlarning miqdori va 
sifatiga bog’liq. Ishlab chiqarishning asosini ham mehnat tashkil etadi. 
Insonning shaxsiy boyligi, avvalo mehnat faoliyati natijasida ro’yobga chiqadi. Inson 
faoliyatigina mehnat deb ataladi. 
Umuman olganda, jamiyatda, uning rivojlanishida mehnat doimo asosiy rol o’ynaydi. 
Sotsial-iqtisodiy tizim qanday shaklda bo’lishidan qat’i nazar, mehnatsiz hech narsa qilib 
bo’lmaydi. Buyuk iqtisodchi U. Petti aytganidek, boylikning onasi er bo’lsa, otasi — mehnat. 
Mavjud mehnat munosabatlarigina o’zgarishi mumkin. 
Mehnat munosabatlari ish kuchi — mehnat omilidan foydalanish jarayonida 
yuzaga chiqadigan munosabatlardir. U o’z ichiga mehnatdan foydalanish, unga haq to’lash, 
mehnatni tashkil etish, bosh-qarish munosabatlarini oladi. Bunda eng asosiy diqqat-e’tiborni 
talab etadigan masala mehnatga haq to’lashdir. 
Yaratilgan mahsulot to’rt omil — er, kapital, mehnat, tadbirkorlik omillarining natijasi 
ekan, ana shu natijadan har bir omilning hissasini aniqlash muhim ahamiyatga ega. Ayniqsa, 
mehnat omilining hissasini adolatli aniqlash alohida o’rin tutadi. Sababi, mehnat natijasi 
insonning faolligiga bog’liq. U o’z navbatida mehnat motivatsiyasi, mehnatga intilishdan kelib 
chiqadi. Mehnatga ishtiyoq (mehnat motivatsiyasi) insonning o’z manfaati yo’lida mehnat 
qilishga bo’lgan ichki intilishdir.