Iqtisod moliya

Ishlab chiqarish. 
Iqtisodiy faoliyat ishlab 
chiqarishdan boshlanadi. Bu 
jarayondan ishlab chiqarish 
omillari o’zaro birikib, 
insonlarning turli-tuman 
ehtiyojlarini qondiradigan 
ne’matlar yaratiladi. 
Iqtisodchilar ishlab chiqarishda uch marta yirik inqilob yuz bergan va u muvofiq tarzda 
iqtisodiy taraqqiyotda uch marta yangi davrni boshlab berganini e’tirof etadilar. Bunda o’ziga 
xos boshlang’ich nuqta rivojlangan industrial (sanoat) ishlab chiqarishning vujudga kelishi bo’lib 
u markaziy o’rinni egallaydi, undan so’ng: industrial ishlab chiqarishga qadar bo’lgan davr, ya’ni 
toindustrial va postindustrial (lotincha post - keyin) davrlarga bo’linadi. 
Ishlab chiqarishning industrial rivojlanishga qadar bo’lgan (toindustrial) bosqichi 
quyidagi xususiyatlarga ega: 
— iqtisodiyotning dastlabki sferasi — qishloq xo’jaligi ustun bo’ladi; 
— aholi asosan dehqonchilik va chorvachilik bilan band; 
— asosan qo’l mehnatiga tayanadi; 
— mehnat taqsimoti nihoyatda past, natural xo’jalik yuritishga asoslanadi; 
— aholi ehtiyojlari turg’un holatda bo’lgan ishlab chiqarishga xos. 
Ishlab chiqarishning bu bosqichi hozir ham ayrim Afrika mamlakatlari (Mali, Gvineya) 
ga xos bo’lib, qishloq xo’jaligida band bo’lganlar mehnat unumi 2 kishini boqishga etadi. 

---

Er shari aholisining ko’payishi, ehtiyojlarning o’sishi, ularni qondirish yo’llarini 
qidirishga majbur qildi. Bu oxir-oqibat sanoat to’ntarishiga olib keldiki, u Angliyada XVIII 
asrning 60-yillarida boshlanib, AQShda XIX asrning 50—60- yillarida yakunlandi. Qo’l mehnati 
mashinalar zimmasiga yuklatildi. 
Industrial bosqich quyidagi xususiyatlari bilan farqlanadi: 
• iqtisodiyotda asosiy rolni mashinalashgan sanoat ishlab chiqarishi o’ynaydi; 
• sanoat boshqa muhim tarmoqlar (qishloq xo’jaligi, qurilish, transport)ni ham qayta 
qurishga olib keladi; 
• aholining asosiy qismi industrial tarmoqda band bo’ladi; 
• mehnat taqsimotining chuqurlashuvi ro’y berib, ko’plab yangi tarmoqlar vujudga keladi. 
Natijada iqtisodiyotda ishlab chiqarishni tashkil qilishning murakkab shakli tovar ishlab 
chiqarish rivojlanadi; 
• aholi urbanizatsiya (urbahis — shahar)si ro’y beradi. 
Aholining asosiy qismi shaharlarda yashay boshlaydi; 
• ishlab chiqarish imkoniyatlarining kengayishi turli-tuman ehtiyojlarni qondirish uchun 
yo’l ochadi. 
Ikkinchi «demografik portlash» iqtisodiyotning industrlashtirilishi bilan bog’liq. 1650—
1974 yillarda aholi 7 marta ko’paydi (1650 yili planetamizda 650 mln. kishi yashagan). Dunyo 
aholisi ayniqsa keyingi 50 yil ichida tez sur’atlar bilan ko’paydi. 
Buning natijasida ehtiyojlarni qondirish bilan cheklangan ishlab chiqarish imkoniyatlari 
o’rtasida qarama-qarshilik kuchayib bordi. Bu qarama-qarshilik 50- yillarda ro’y bergan fan-
texnika inqilobi natijasida echilmoqda. U xo’jalik rivojlanishi uchun kelajakda nihoyatda katta 
imkoniyatlar yaratadi.