Iqtisodiy bilim asoslari

Formula
YaIM real va nominal qiymatlari orasidagi  
bog‘lanish– narxlarning oshish indeksi
YaIM
r 
— real qiymat; YaIM
n
— nominal qiymat;
YaIMn
YaIMr =
I
20.1- chizma
Yil davomida o‘sish 
sur’ati, % hisobida
Iqtisodiy faollik darajasi
Cho‘qqi
o‘sish
o‘sish
pasayish
pasayish
M
N
Eng pastki nuqta
Vaqt
M
1
N
1
Aytaylik, 2015—2018- yillarda mamlakatdagi narx-navo 1,5 baravarga 
oshgan, ya’ni bu davrdagi narxlarning oshish indeksi 1,5 ga teng bo‘lib, 
2015- yildagi YaIMning nominal qiymati — 19,35 trln shartli pul birligi 
(shpb), 2018- yildagi YaIMning nominal qiymati esa 36,84 trln shpbni 
tashkil qilgan bo‘lsin. Bu ko‘rsatkichlarni o‘zaro taqqoslash uchun ularni 
bir xil narxlarda hisoblash lozim bo‘ladi. Buning uchun 2015- yildagi 
narxlar asos qilib olinadi. Bu narxlarda 2015- yilgi YaIM qiymati berilgan. 
Endi 2018- yildagi YaIMni 2015- yildagi narxlarda hisoblaymiz. Buning 
uchun 2018- yildagi YaIMning nominal qiymatini narxlarning oshish 
indeksiga bo‘lsak kifoya. Hosil bo‘lgan qiymat — 24,56 trln shpb 2018- 
yilgi YaIMning 2015- yilga nisbatan real qiymatidan iborat bo‘ladi. 
Shundan so‘ng, 2015- yilgi YaIM nominal qiymati va 2018- yilgi real 
20- MAVZU
qiymati o‘zaro taqqoslanadi va 2018- yilda 2015- 
yilga nisbatan YaIM qiymati 24,56 : 19,35 = 1,27 
baravar oshgan degan xulosaga kelinadi. Umuman 
olganda, joriy yildagi iqtisodiy ko‘rsatkichning biror 
yilga nisbatan real qiymatini topish uchun uning 
nominal qiymati bu davrdagi narxlarning umumiy 
o‘sish indeksiga bo‘linadi.
Bozor iqtisodiyotining ikki asrlik tarixi unga 
to‘lqinsimon rivojlanish xos ekanligini tasdiqladi. 
Ma’lum bo‘lishicha, bozor iqtisodiyoti hukm surgan 
davlatlardagi iqtisodiy faollik ma’lum davrlarda 
o‘sib, so‘ng esa pasayib, davriy ravishda tebranib 
turar ekan. Mamlakat iqtisodiyotining bir marta 
http:eduportal.uz

---

103
tebranishiga — bir marta o‘sib, so‘ng pasayishiga ketgan vaqt iqtisodiy davr 
deb ataladi. 20.1- chizmadagi iqtisodiy davrni olib qaraydigan bo‘lsak, 
u iqtisodiy o‘sish va iqtisodiy pasayish oraliqlaridan iborat bo‘lib, M 
nuqta bu davrdagi iqtisodiy faollikning eng yuqori nuqtasi (cho‘qqisi), 
N nuqta esa eng quyi nuqtasidan iborat ekanligini ko‘rishimiz mumkin.
Agar iqtisodiy rivojlanishning kattaroq davrini ko‘zdan kechiradigan 
bo‘lsak, 20.2- chizmada tasvirlangan holatni ko‘rishimiz mumkin. 
Ta’kidlash joizki, bu holatda iqtisodiy faollik tebranib tursa-da, umuman 
olganda, iqtisodiyotda ko‘tarilish — o‘sish kuzatilayapti. Iqtisodiyotda 
kamida olti oy davomida real YaIMning kamayishi kuzatilsa, bu iqtisodiy 
pasayishdan dalolat beradi.