Iqtisodiy fanlar kafedrasi

Imoratlar o`simlikchilik tarmog`ida g`alla, sabzovot, poliz, meva va boshqa mahsulotlarni saqlash uchun omborxonalar, texnika va mashinalarni saqlash uchun garajalardan iborat bo`ladi. Chorvachilikda unga molxonalar, zootexnik va veterinariya laboratoriyalari, yem-xashakni saqlash omborlari va boshqalar kiradi.

Inshootlar – texnikaviy vazifalarni bajarishga xizmat qiladi. O`simlikchilikda unga suv minorasi, silos va senaj saqlash inshootlari, issiqxonalar, mahsulotlarni qisqa muddatda saqlash va tozalash maydonlari, sug`orish va quritish tarmoqlari kiradi. Chorvachilikda go`ng saqlash qurilmalari, suv chiqarish minorasi va qudug`i inshshoatlar turkumiga kiradi. Bulardan tashqari unga ichki xo`jalik foydalanishida bo`lgan yo`l va ko`priklar ham kiradi.

10. ASOSIY FONDLARNING NURKUMLANISHI

11. ISHLAB CHIQARISH FONDLARI

12. NOISHLAB CHIQARISH FONDLARI ФОНДЛАРИ

13. QISHLOQ XO`JALIGIGA TAALLUQLI

14. DAM OLISH XONALARI

15. IMORATLAR

16. HAMMOM VA DUSHXONALAR ДУШХОНАЛАР

17. INSHOOTLAR

18. O`TKAZUVCHI MOSLAMALAR

19. MADANIY-МAISHIY OBYEKTLAR

20. MASHINA VA ASBOB-USKUNALAR

21. TRANSPORT VOSITALARI

22. QISHLOQ XO`JALIGIGA TAALLUQLI

23. BO`LMAGAN

24. MAHSULDOR VA ISHCHI HAYVONLAR

25. KO`P YILLIK DARAXTLAR

10. 
    1 Uz, 1 C UzASBO dasturlarida uzoq muddatli aktivlar hisibini yuritish
    

Buxgalteriya 8,0 amaliy dastur paketi imkoniyatlari IS: Buxgalteriya 8,0 da barcha ma’lumotlar, bank hisoblari, ruyxat kodlari va korxona ishchilarining (pasport ma’lumotlari, kodlari, mansablari, maoshlari) saklanadi; lS:Buxgalteriya 8.0 da barcha buxgalteriya, soliq hisobotlari avtomatik tarzda tashkil topadi va ulami IFNSga chop etish yoki faylda saqlash mumkin. Xisobot tuzishni boshlash lS:Buxgalteriya 8.0 da ishni boshlash uchun korxona haqidagi ma’lumot va korxonaning siyosiy taraflarini bilishning o‘zi kifoya. Bunda dastur barcha dalillar orqali ish boshlashga moslashadi. Oddiy hujjat toidirish lS:Buxgalteriya 8.0da hujjatlarni toidirishda ko‘pgina ma’lumotlar avtomatik tarzda bariladi. Hisobotni yozish uchun ma’lumotni keltirish va tovar yoki xizmat turlarini ko‘rsatish kifoya. Keltirilgan ma’lumotni bir hujjatdan ikkinchi hujjatga ko‘chirib o‘tkazish. Masalan: hisobot asosida yuk-xati yozish mumkin. Xisobotning oddiy tahlili lS:Buxgalteriya 8,0 ning tezkor tahlilini bilish uchun quyidagi hisobotlarni ko‘rib chiqiladi: aylanma qoldiq hujjatlari, hisob-kitob tahlili, hisob-kitob varag'i va boshqalar. Har qanday hisobot kerakli ma’lumotni olish uchun tuziladi. Masalan: omborga keltirilgan turli markadagi ventilyatorlarni
Barcha avtomatlashtirilgan tizimlarda buxgalteriya hisobining schyotlar rejasi kiritilgan. Ushbu schyotlar rejasi 21-BHMSga mos keladi. Schyotlar rejasi barcha tashkilotlar uchun umumiy hisoblanadi, axborotlar bazasida ularning hisobi yuritiladi va tashkilotning hisob siyosatining bir qismi hisoblanadi. Schyotlar rejasiga menyuda Korxona - Schyotlar rejasi - Buxgalteriya hisobining schyotlar rejasi (Предприятие — План счётов - План счётов бухгалтерского учета) orqali o‘tish Tizimda oldindan bo‘lgan schyotlarni foydalanuvchi tomonidan o‘chirib tashlashi mumkin emas (oldindan bo‘lgan schyotlar belgi bilan belgilangan), biroq yangi schyotlar va subschyotlar kiritshi mumkin. Yangi kiritilgan schyotlar bo‘yicha quyidagi xususiyatlarini belgilashi shart: — aktiv, passiv schyotlarning alomatlarini; — balansdan tashqari schyotlarning alomatlarini; — analitik hisobning sozlanishi; — miqdoriy hisobning sozlanishi; — valyuta hisobining sozlanishi. Analitik hisobni sozlash - bu subkonto turlari bo‘lib, schyotning xususiyati sifatida beriladi. Har bir schyot bo‘yicha analitik hisob bir vaqtda uchtagacha subkontoda olib borilishi mumkin.
Buxgalteriya hisobining o‘tkazmalarida schyotlardan foydalanishi cheklovlar o‘rnatilgan bo‘lishi mumkin. Buxgalteriya o‘tkazmalarida foydalanish mumkin bo‘lmagan schyotlar, schyotlar rejasida sariq rangda ajratib ko‘rsatilgan. Buxgalteriya hisobi schyotining tuzilishi bilan tanishish maqsadida Schyotning tuzilishi (Описание счёта) tugmachasini bosib ko‘rish mumkin. Tanlab olingan schyot bo‘yicha qo‘shimcha ma’lumotlami olish uchun Hisobotlar (Отчеты) tugmachasini bosiladi va standart buxgalteriya hisobotining biri, masalan, Schyot bo‘yicha oborot-saldo qaydnomasi (Оборотносальдовая ведомость по счёту) shakllantiriladi. Schyotning subkonto ro‘yxatiga o‘tish uchun, Subkonto tugmachasi bosiladi. Pechat tugmachasi bilan buxgalteriya hisobining schyotlar rejasini ekranga chiqarish va qog‘ozda pechat qilish mumkin. Subkonto turlari Dasturda subkonto deganda analitik hisobning obyekti tushuniladi. Subkonto turlari deganda analitik hisobning bir tipdagi ko‘pgina obyektlari tushuniladi, va ulardan biri obyekt qilib tanlanadi. Subkonto turi sifatida ma’lumotlar bazasi, hujjat turlari va boshqa obyektlar bo‘lishi mumkin. Hisob uchun umumiy subkonto turlaridan foydalaniladi, ular menyuda Korxona - Schyotlar rejasi - subkonto turlari (Предприятие - План счётов - Виды субконто) joylashgan.
Buxgalteriya hisobining o‘tkazmalarida schyotlardan foydalanishi cheklovl
Asosiy vositalar - korxona tomonidan uzoq muddat davomida xo‘jalik faoliyatini yuritishda mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish jarayonida yoxud ma’muriy va ijtimoiy-madaniy vazifalami amalga oshirish maqsadida foydalanish uchun tutib turiladigan moddiy aktivlar.
Uzoq miiddatli aktivlar korxonaning mol-mulki, zavod binolari, asbob-
uskunalari hisoblanadi. Uzok muddatli aktivlarni sotib olishda yirik hajmdagi
investitsiyalar safarbar etiladi.''
Nomoddiy aktivlar - korxona tomonidan ulardan ishlab chiqarish, ishlar
bajarish, xizmatlar ko‘rsatish yoki tovarlarni sotish Jarayonida foydalanish
maqsadida yoxud ma’muriy va boshqa funktsiyalami amalga oshirish uchun uzoq
muddat mobaynida tutib turiladigan, moddiy-ashyoviy mazmunga ega boMmagan
mol-mulk obyektiari.
Asosiy vositalar tarkibiga quyidagi mezonlarga bir vaqtning o‘zida javob beradigan moddiy aktivlar kiritiladi: a) bir yildan ortiq xizmat muddati;
b) bir birlik (to‘plam) uchun qiymati O‘zbekiston Respublikasida (xarid paytida) belgilangan eng kam oylik ish haqi miqdorining ellik baravaridan ortiq bo‘lgan buyumlar.
Asosiy vositalar harakati bilan bog‘liq operatsiyalarni avtomatlashtirish (Osnovnie sredstva) vkladkasi orqali amalga oshiriladi. Asosiy vositalarni hisobga qabul qilish, qayda baholash, ta’mirlash, hisobdan chiqarishga oid ma’lumotlar (Prinyatie к uchetu OS - Oborudovanie- Organizatsiya- Schyot va xokazolar) kiritilib, buxgalteriya hisobini yuritishning uzluksizligi ta’minlanadi.
Asosiy vositalarni qayda baholash Pereotsenka OS ili NMA satriga O‘zgartirish kiritish orqali amalga oshiriladi. Bunda Pereotsenka OS ili NMA satri bo‘yicha yangi davr uchun ma’lumotlarni yangilash (Dobavit- Zapolnit) buyruqlarini ketma-ket berish orqali amalga oshiriladi.
Qayta baholashning qaysi turini koMlash (Koeffitsiyenti gruppi, Zagruzit s sayta www.fides.uz) buxgalter tomonidan tanlanadi.
Korxona rahbari hisobot yilida buyumlarni asosiy vositalar tarkibida hisobga olish uchun ular qiymatining eng kam chegarasini belgilashga haqli.
Asosiy vositalar aktiv sifatida tan olinadi, agar:
a) korxonaga kelgusida aktiv bilan bog‘liq iqtisodiy foyda kelib tushishiga ishonch boMsa;
b) aktiv qiymatini aniq baholash mumkin bo‘lsa.
Asosiy vositalar boshlang‘ich qiymat bo‘yicha hisobga olinadi.
Asosiy vositalar korxona balansiga sotib olish qiymati (etkazib beruvchiga to‘langan summa) va asosiy vositalarni xarid qilish bilan bog‘liq barcha xarajatlami o‘z ichiga olgan boshlang'ich qiymati bo‘yicha kiritiiishi lozim.
Asosiy vositalarni sotib olish bilan bog‘liq xarajatlarga quyidagilar kiradi:
- ro‘yxatga olish yigMmlari, daviat bojiari va asosiy vositaiarga boMgan huquqni sotib olish (olish) bo‘yicha amalga oshirilgan boshqa shunga o‘xshash to‘iovlar;
- bojxona bojiari va yig‘imiari;
- asosiy vositalar obyektiarini sotib olish (barpo etish) munosabati bilan soliqiar va yig‘imlar summalari (agar ular qoplanmasa);
- asosiy vositalar obyektiarini sotib olish (barpo etish) bilan bog‘liq axborot va maslahat xizmatlari uchun to‘lanadigan summalar; asosiy vositalar obyektiarini yetkazib berish (barpo qilish) xatarini sug‘urtalash bo‘yicha xarajatlar;
- asosiy vositalar obyektini sotgan vositachilarga toManadigan mukofotlar; asosiy vositalarni o‘rnatish, montaj qilish, sozlash va ishga tushirishga oid xarajatlar; aktivdan maqsadga muvofiq foydalanish uchun uni ishchi hoiatga keltirish bilan bevosita bogMiq boMgan boshqa xarajatlar.
Kreditdan foydalanganlik uchun foiziarni toMashga doir xarajatlar qarzga olingan sarmoya hisobidan butkul yoki qisman sotib olingan asosiy vositalaming boshlangMch qiymatiga kiritilmaydi.
Sotib olingan asosiy vositalar haqini toMash bilan bogMiq bank xizmatlari, akkreditiv ochish, xorijiy valyutani oMkazganligi va konvertatsiya qiiganiigi uchun bankka vositachilik haqi toMash bo‘yicha xarajatlami qo‘shgan hoida, shuningdek shartnomani tayyorlash va ro‘yxatga olish xarajatlari asosiy vositalaming boshlangMch qiymatiga kiritilmaydi, balki ular yuzaga kelgan hisobot davrida xarajatlar sifatida tan olinadi.
Agar shartnoma shartlarida sotib olingan asosiy vositalar haqini kechiktirib yoki boMib-boMib toMash nazarda tutilgan boMsa, unda mazkur asosiy vositalar buxgalteriya hisobiga kechiktirib yoki boMib-boMib toMashni hisobga olmagan
holdagi sotib olish qiymati bo‘yicha qabul qilinadi. Bunda sotib olish qiymati va to‘lovning umumiy summasi o‘rtasida yuzaga keladigan farq kechiktirib yoki boiib-bo‘lib to‘lash davri davomida joriy to‘lovning kechiktirib yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lash bo‘yicha to‘lovlarning umumiy summasidagi solishtirma ogrirligiga bogiiq holda moliyaviy xarajatiar (foiz)ar bo‘yicha xarajatlar)ga kiradi.
Asosiy vositalar sotib olish va ularning harakati bilan bogiiq bir qancha sxemalar mavjud.

11.