Iqtisodiy fikr, goya, qarash, ta’limotlarning paydo bulishi va rivojlanishining

Englar, ichinglar, xadya kilinglar, ammo isrof kilmanglar» degan oyatlar asosida olib boriladi (bu xozirgi davrda eng aktual masalaga aylangan). «Daryo buyida taxorat kilsalaringiz xam suvni isrof kilmanglar» kabi koidalar aynan xozirgi Iqtisodiyoti va ekologiyasi uchun nixoyatda axamiyatli. Islom xukukshunosligida foyda mikdori 10 foiz kilib belgilangan (buni boshka fikrlar bilan solishtiring). SHark Iqtisodiy tafakkurining rivojlanishida arab mutaffakiri Ibn Xaldun Abduraxmon Abu
Zayd (1332-1406)ning xissasi benixoya katta (Tunisda tugilgan, Fes sultonida xattot-kotib bulgan). 1382 yili Koxiraga kelib mudarrislik kilgan, keyinrok kozi bulgan. Asosiy asari «Kitob-ul-ibar» («Ibratli misollar kitobi», 1370y.). U
birinchilardan bulib tarixiy-ijtimoiy tarakkiyotning moddiy tamoyillarga asoslanishi xakidagi fikr yuritdi, Garb olimlari Makiavelli, Monteskega katta ta’sir kursatdi.
Olimning kontseptsiyasi «ijtimoiy tabiat»ga yakin, jamiyat rivoji (evolyutsiyasi) oddiylikdan tsivilizatsiya saridir. Ibn Xaldunning bu asaridan tarjima «Ijtimoiy fikr» jurnalining 1998 yil 1-sonida (158-165-betlar) keltiriladi. Asarning «Kitobi avval» kismida «inson jamoasining farkli tomonlari: shoxlik xokimiyati, odamlarning daromadlari»ni urganish asosiy vazifv kilib kuyilgan. Olim: «Insonga xos bulgan jixatlarga yashash uchun mablag, narsa topishga intilish, bu uchun mexnat kilish zaruriyati xam kiradi», deb yozadi. Davlatning yashash davr va boskichlari keltiriladi, u beshga bulinadi va nixoyatda ibratlidir. Mexnat kilinmasa
«bozor Iqtisodiyoti xam barxam topadi».
«Davlatning kuchi va kudrati, axolining soni boylik va farovonlikka boglikdir», deb yozadi olim. Soliklar zarurligi uktiriladi, soliklar yana axolining uziga kaytib keladi.
«Axolinig boylik manbaini bozor va savdo munosabatlari tashkil etadi», deganda olim xuddi bugungi Iqtisodiy goyani qullab-kuvvatlaydi. Merkantilistik goya klassik maktab fikrlari bilan tuldiriladi. «Savdogar moliga narx kuyishda barcha sarf-
xarajatlarini xisoblab narx yozadi». Olimning bexosiyat, mevasiz daraxtlar ekishdan chetlanish xakidagi fikri xam kimmatlidir.
Italiyalik roxib