Iqtisodiy fikr, goya, qarash, ta’limotlarning paydo bulishi va rivojlanishining

Foma Akvinskiy (1225-1274) ta’limotida Iqtisodiy goyalar ma’lum tartibga solingan. U uzining asarlarida qullik va krepostnoylikni oklaydi, bunda u Aristotel va mukaddas kitoblarga asoslanadi. U xudoni barcha boyliklar egasi deb e’lon kiladi, lekin xususiy mulkchilik xam ximoya kilinadi, chunki bunda
insonning uz toifasi, tabakasiga mos ravishda yashashiga imkoniyat yaratiladi. Davr takozosiga mos (natural xujalik xukmron) ravishda davlat uz-uzini ta’minlash
goyasini qullaydi, natura shaklidagi boylikka asosiy e’tiborini karatadi, oltin va
kumushlarni sun’iy boylik deb biladi. Mexnatsiz yaratilgan boylik (savdo, sudxurlik) xarom deb xisoblangan.
Asosiy va xudo tomonidan belgilangan bu narsa «adolatli baxo» masalasi edi.
Kanonistlar amalda baxoni mexnat sarflarining yigindisidan iborat deb tan olganlar. Agar proportsional tenglik saklanmasa, jamiyat yemirilishi mumkin, degan tugri xulosa chikarildi. Savdo foydasi va foiz olish «adolatli baxo» buyicha almashuvni buzadi, shu sababdan yirik savdo va sudxurlikni takiklash talab etiladi.
Foma Akvinskiy «adolatli baxo» masalasini foydalar, tugrirogi naf, manfaatlar
tengligi asosida xal etdi va uni sub’ektiv vakt deb baxoladi. U aytadiki, agar narsa biror odam foydasiga, lekin boshka odam ziyoni xisobiga utsa, bu xolda buyumni uzining xakikiy baxosidan yukorirok sotish xukuki paydo buladi. SHu bilan birga bu buyum baribir xakikiy egasidagidan kimmatrok sotilmaydi, chunki kushimcha baxo, shu buyumdan xoli bulgan ziyonni koplaydi. F.Akvinskiy yukori tabaka axolisini mexnatkashlarning manfaatini ximoya kiluvchilar kilib kursatadi. SHu sababli bu tabakaga buyumlarni uz xakikiy baxosidan kimmatrok sotishga ruxsat
beradi. Protsent(foiz)ni tavakkalchilik tulovi yoki karz oluvchiga beriladigan
«begaraz sovga» deb tushuntiradi. U rentaning ekspluatatorlik moxiyatini buyab kursatadi va renta yer egasiga uz qul ostidagilarni boshkarishdagi mexnati uchun tulanadigan xak deb baxolaydi. Bu bilan cherkov (eri bor) va feodallarning manfaatlarini ximoya kiladi.