Iqtisodiy islohotning hozirgi bosqichida buxgalteriya hisobi tizimining holatini baholash muammolari

Journal of Advanced Research and Stability 
ISSN: 2181-2608 

www.sciencebox.uz/ 
150
“Aniq va tabiiy fanlar ta’limida raqamli texnologiyalarni qo‘llash”
 
Special Issue | 2022

 
aktivlar, moliyaviy investitsiyalar, pul oqimlari harakati va boshqalar.[24] Bozor iqtisodiyotida 
buxgalteriya hisobining asosiy tushunchalari, jamoatchilik hisobotlarini shakllantirishda asosiy 
yondashuvlar. Moliyaviy hisobotlarning xalqaro standartlaridan (MHXS) ruxsat etilgan 
chekinishlar aniqlandi. Audit iqtisodiyotda muayyan turdagi tadbirkorlik faoliyati sifatida 
qanday joy egallashi kerakligini tushunish.[14] Buxgalteriya hisobi va soliq hisobini birgalikda 
saqlash modeli rasmiylashtirildi. Mazkur konsepsiya asosida: 
 buxgalteriya tartibga solish tizimining umumiy tarkibi; 
 davlatni tartibga solish va professional doiralar faoliyatini birlashtirishning optimal sxemasi; 
 buxgalteriya hisobi uchun Qonunchilik asoslari yaratildi. 
Yuqorida taʼkidlanganidek, ichki buxgalteriya hisobini xalqaro moliyaviy hisobot standartlariga 
moslashtirish uni sof buxgalteriya jarayonidan shaffof moliyaviy hisobotlarni tayyorlashga 
yoʻnaltirishni nazarda tutadi.[23] Ushbu muammoni hal qilishning murakkabligi, avvalambor, 
buxgalteriya hisobi va soliq hisobining oʻzaro taʼsirida muvofiqlashtirishning yoʻqligi bilan 
bogʻliq. 
Yaqin-yaqingacha amalda boʻlgan normativ hujjatlarda buxgalteriya hisobi va soliq normalarini 
farqlashga oid koʻplab misollar keltirilgan. 
Bu buxgalteriya maʼlumotlarining soliqqa tortish maqsadlarida foydalaniladigan maʼlumotlarga 
muvofiqligi va soliq organlarining ehtiyojlariga yoʻnaltirilmagan buxgalteriya hisobini qurishni 
nazarda tutadigan normalarni qabul qilish prinsipidan voz kechish degan xulosaga kelishga asos 
beradi.[14] 
Bunday qarash Gʻarbda qoʻllaniladigan buxgalteriya tamoyillariga mos keladi — bu 
"haqiqatning xolis boʻlishlilik"tamoyilidir. 
Uning mazmuni "moliyaviy hisobot shakllarini toʻldirish qoidalari" ning "tushuntirish xati" ga 
mos keladi (OʻzR Moliya vazirligining 27.12.2002 yildagi 140-son buyurugʻi bilan 
tasdiqlangan).[2-20] Unda shunday deyilgan: "moliyaviy hisobotlarga tushuntirishlar 
korxonaning hisob siyosatini ochib berishi va hisobot foydalanuvchilariga korxonaning mulkiy 
va moliyaviy holatini real baholash uchun zarur boʻlgan qoʻshimcha maʼlumotlarni taqdim etishi 
kerak". 
Amaldagi meʼyoriy hujjatlarning talablari va ularning uslubiy asoslanishi iqtisodiy voqealar 
faktlarini kompaniyaning moliyaviy holatiga taʼsiri nuqtayi nazaridan obyektiv baholashga 
imkon bermasa, ushbu voqealarni baholashda boshqa, yetarli yondashuvlardan foydalanish, iloji 
boʻlsa, buxgalterdan bunday oʻzgarishlarning mutlaq koʻrsatkichlarini yillik hisobotga 
tushuntirish yozuvida aks ettiradi. 
Shunday qilib, soliq qonunchiligining ustuvorligini va unga rioya qilish zarurligini tan olgan 
holda, tashkilot oʻzining hisob siyosatida uni bunday ustuvorliklarni qabul qilishga majbur 
qilgan holatlarni oshkor qilishi shart. 
Buxgalteriya jarayoni, buxgalteriya hisobi qoidalarining soliq qonunchiligiga bogʻliqligini 
kamaytirish tendentsiyasi buguni kunda jahon amaliyotiga hamohangdir.
Buxgalteriya hisobini tartibga solish tizimining umumiy tuzilishi Oʻzbekiston Respublikasining 
"Buxgalteriya hisobi toʻgʻrisida" gi Qonuniga asoslanadi (13.04.2016-y.da yangi tarirda qabul 
qilingan). Uning asosida Oʻzbekiston Respublikasining buxgalteriya hisobining yangi milliy 
standartlari (BHMS) ishlab chiqilmoqda.[1] 
Oʻzbekiston buxgalterlar va auditorlar milliy assotsiatsiyasi (OʻzBAMA) buxgalteriya 
hisobining milliy standartlariga rioya etilishi ustidan davlat tomonidan tartibga solish va 

---