Iqtisodiy ta'limotlar

22.3. Iqtisodiy islohotlarning milliy 
modeli va yangi asr strategiyasi 
Xalqaro mezonlar va demokratik talablarga to`liq javob beradigan 
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining III bo`limi (Jamiyat va shaxs), 
XII bobida (Jamiyatning iqtisodiy negizlari) gi 53-moddasida: "Bozor 
munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan O`zbekiston iqtisodiyotining 
negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etadi. Davlat iste'molchilarining 
huquqi ustunligini hisobga olib, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish 
erkinligini, barcha mulk shakllarining teng huquqliligini va haqiqiy jihatdan 
bab-baravar muhofaza etilishini kafolatlaydi. Xususiy mulk boshqa mulk 
shakllari kabi daxlsiz va davlat himoyasidadir. Mulkdor faqat qonunda nazarda 
tutilgan hollarda va tartibdagina mulkidan mahrum etilishi mumkin" - deb 
belgilangan. Ushbu modda iqtisodiy munosabatlarning huquqiy kafolatlarini 
bayon etadi va barcha iqtisodiy islohotlar tizimiga asos bo`lib xizmat qiladi. 
Albatta, konstitutsiyamizning hamda halqimizning o`ziga xos 
xususiyatlari va ilg`or jahon tajribalarini uyg`unlikda mujassamlashtirilgan - 
dunyoda "o`zbek modeli" deb e'tirof etilgan iqtisodiy islohotlar modelining 
asosiy muallifi I.Karimov inson-islohot uchun emas, islohot inson uchun xizmat 
qilish kerak, deb ta'kidlagan mezon muhim hisoblanadi. 

---

360 
Islohotlarning "o`zbek modeli" nimalarga asoslanadi degan savolga 
quyidagicha javob berish mumkin:
·bozor iqtisodiyoti va demokratiya tamoyillariga asoslanadigan 
jamiyatni barpo etish; 
·SSSR parchalangandan keyingi O`zbekistonning haqiqiy holati; 
·xalqning mentaliteti va tarixiy an'analarga islohotlarni amalga 
oshirishning u yoki bu sur'atlariga aholining tayyorlik darajasi; 
·"Shok terapiyasi" dan voz kechish. 
Demak, islohotlardan asosiy maqsad - yurtimizning yanada rivojlanishi, 
xalqimizning farovonligi, jahon hamjamiyatidan o`zimizga munosib o`rin 
egallashdan iborat. XXI asr boshida O`zbekiston taraqqiyotining I.Karimov 
tomonidan ishlab chiqilgan strategiyasida quyidagi muhim ustuvor yo`nalishlar 
mavjud. Bular: 
1.Iqtisodiyotning izchil o`sishi va samaradorligini oshirish, demokratik 
bozor islohotlarini chuqurlashtirish asosida xalq turmush darajasining barqaror 
va uzluksiz yaxshilanib borishini ta'minlash hamda aholini kuchli ijtimoiy 
himoyalashga alohida e'tibor qaratish ko`zda tutilgan. Bunda besh yil davomida 
ish haqining eng kam miqdorini 3,5 barovar oshirish va aholi jon boshiga 
to`g`ri keladigan o`rtacha daromadini 1,8-2,0 barovar ko`paytirish kerak 
bo`ladi. 
2.Siyosiy va iqtisodiy hayotni, davlat va jamiyat qurilishini 
erkinlashtirish, aholining siyosiy faolligini kuchaytirish, jamiyatda manfaatdor 
va qarama-qarshi kuchlar o`rtasida muvozanatni ta'minlaydigan kuchli 
mexanizmni shakllantirish zarur. Xususan, iqtisodiy sohani yanada 
erkinlashtirish maqsadida davlat boshqaruv rolini chegaralash, xususiy mulk 
miqyoslarini 
kengaytirish, 
mul-kdorlarning 
mavqeyi 
va 
huquqlarini 
mustahkamlash, kichik va o`rta biznes rivojlanishiga har tomonlama ko`mak 
berish hamda bozor infratuzilmasini keng rivojlantirish lozim. 
3.Shaxsiy manfaatlarni mamlakat, xalq manfaatlari bilan uyg`un holda 
ko`radigan erkin, har jihatdan barkamol insonlarni tarbiyalash asosida jamiyat 
ma'naviyatini yuksaltirish lozim. 
4.Har qanday muammolarni amaliy yechishga qodir bo`lgan kadrlar 
salohiyatini tayyorlashga erishish kerak. Chunki mamlakatning buyuk kelajagi 
bugungi zamonaviy fikr yuritadigan, o`z xalqi va Vatani manfaati g`oyalari 
adolatli avlod kelishiga bog`liq. 
5.Iqtisodiyotda tarkibiy o`zgarishlarni amalga oshirish maqsadlari 
quyidagilarda ifodalanadi: 
·iqtisodiyotning xomashyoviy bir tomonlama rivojlanishiga chek 
qo`yish; 
·iste'molga tayyor tugallangan ishlab chiqarishga o`tish; 
·importga qaramlikni cheklash; 

---

361 
·eksport salohiyatini oshirish; 
·istiqbolli sohalarga ustuvorlik berish, barqaror o`sish; 
·mehnat resurslarining oqilona foydalanilishini ta'minlash;
·milliy bozorni ichki ishlab chiqarish hisobiga to`ldirish va aholi 
talablarini to`laroq qondirish.
6.Jamiyatdagi barqarorlik, tinchlik, millatlar va fuqarolararo totuvlikni, 
sarhadlarimizning 
dahlsizligini, 
mamlakatimiz 
hududiy 
yahlitligini 
ta'minlashdan iborat. 
Ushbu 
yo`nalishlarda 
belgilangan 
vazifalar 
mamlakatimiz 
salohiyatining qisqa muddatlarda yuqori darajada rivojlanishini ta'minlashga 
imkon berdi. Shuning uchun ham 2005-2010 yillarda iqtisodiy salohiyatda 
erishilishi ko`zda tutilgan tarkibiy o`zgarishlar jumlasiga quyidagilar kiradi: 
·qishloq xo`jaligini yangi texnika bilan ta'minlash, qishloq xo`jaligi va 
unga bog`liq bo`lgan sohalarning iqtisodiy munosabatlarini takomillashtirish; 
·iqtisodiyotning yuqori samarali, eksportga yo`naltirilgan tuzilmasini 
shaklllantirish; 
·iqtisodiyotning tayanch tarmoqlarini texnika bilan qayta jihozlash va 
yanada rivojlantirish; 
·yngil va qayta ishlash sanoati korxonalarini texnika bilan qayta 
jihozlash va zamonaviylashtirish; 
·yuqori texnologiya va ilm talab ishlab chiqarishni jadal rivojlantirish; 
Makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlashdagi islohotlarning yaqin 
muddatdagi yo`nalishlari quyidagilarga qaratilishni ko`zda tutadi: 
·budjetli tartibga solish darajasini bosqichma-bosqich kamaytirish 
hamda, budjet mablag`lari ishlatilishi samaradorligini oshirish. Bunda YAIM 
ning budjet orqali qayta taqsimlanishini 40-42%dan 25-28%ga tushirish, bu 
bilan tovar ishlab chiqaruvchilarga soliq to`lovlari kamayishiga erishadi, 
ijtimoiy talab ortadi. 
·iste'molga ketadigan daromad emas, ko`chmas mulk, zebi-ziynat va 
qimmatbaho tovar va xizmatlar soliqqa tortilishi lozim, foydalanadigan 
resurslar (yr, suv, ko`chmas mulk) ga soliq oshirishgani holda, birlamchi 
tarmoqlar, boshlang`ich texnologik sikldagi soliqlarni kamaytirish; 
·iqtisodiyotning real sektoridagi moliyaviy vaziyatni sog`lamlashtirish 
uchun davlatning antimonopol va narx tartiblashtirish faoliyatini oshirish, 
to`lovlar bo`yicha inqirozlarni yumshatish, baho disparitetiga barham berish; 
·raqobatda afzallikka ega bo`lgan qayta ishlash sanoati korxonalarining 
iqtisodiy 
o`sish 
ustuvorliklarini 
aniqlash 
orqali 
mamlakat 
eksport 
samaradorligini oshirish; 
·milliy valuta almashuv kursi barqarorligiga erishish. 
Mamlakatning O`rta muddatli istiqbolida (2000-2005 yillar) sanoatning 
qo`shimcha o`sish sur'atlari yiliga 8-9%ni qishloq xo`jalik mahsulotlari ishi 

---

362 
o`sish sur'ati 7-8%ni, xizmat ko`rsatish sohasida 7-9%ni tashkil chilishi 
kutilmoqda. Binobarin, yengil sanoat oziq-ovqat, kimyo sanoati, to’qimachilik 
va qishloq xo`jalik texnikasi ishlab chiqarishning jadal sur'atlar bilan 
rivojlanishi muhim o`rin tutadi. Yangi asr stategiyasida YAIMning 4-5% 
o`sishning ta'minlovchi import o`rnini ta'minlovchi rivojlanish o`ringa 
iqtisodiyotning eksportga yo`naltirilgan tuzilmasini shakllantirishga e'tiborni 
kuchaytirish kerak bo`ladi.