Iqtisodiyot asoslari

tajribasini keng qo’llash; 
- 
raqobat kurashining kuchayishi. 
Ochiqlik miqdorining 1 - darajali indikatoriga eksport va importning Yalpi 
ichki maxsulotdagi ulushini kiritish mumkin. Ularning kombinasiyasi alohida 
milliy iqtisodiyotlarning jahon bozori bilan aloqalarining miqyosi haqida 
tushuncha beradi. Shunday qilib, eksportning YaIMga munosabati eksport kvotasi 
sifatida aniqlanadi: 
Ek =E/YaIM x 100%, 
bu erda 
Ek
- eksport kvotasi, 
E 
- eksport xajmi. 
Agar 
Ek
q 10% bo’lsa, iqtisodiyotning ochiqligi maqsadga muvofiq 
hisoblanadi. Iqtisodiyot ochiqligining boshqa ko’rsatkichi import bilan YaIM 
munosabatidan kelib chiquvchi import kvotasi ko’rsatkichidir: 
Ik = I/YaIM x 100%, 
bu erda 
Ik
- import kvotasi, 
I
- import hajmi. 
Ochiqlikning kompleks ko’rsatkichlaridan biri deb, odatda tashqi savdo 
kvotasi ko’rsatiladi: 
TSk = TS/YaIM x 100%, 
bu erda 
TSk
- tashqi savdo kvotasi, 
TS
- tashqi savdo oborotining hajmi. 
Jahon xo’jaligi tuzilmasi xalqaro iqtisodiy aloqalarning: tovar va 
O`zbekiston iqtisodiyotining, bir n
еcha o`n 
yillar davomida bo`lgani kabi tashqi dunyodan 
ajralib qolishi hollariga barham berilganligi, 
mustaqil tashqi iqtisodiy yo`l shakllantirilib, 
amalga oshirilganligi iqtisodiy islohotlar birinchi 
bosqichining eng muhim natijasi bo`ldi. 
I. Karimov 

---

60 
xizmatlarning xalqaro savdosi, kapital va xorijiy investisiyalar harakati; ishchi 
kuchi migrasiyasi; ishlab chiqarishning xalqaro kooperasiyasi; fan va texnika 
sohasida ayriboshlash; valyuta-kredit munosabatlari kabi turli xil shakllarini o’z 
ichiga oladi. 
Xalqaro xo’jalik aloqalarining asosini xalqaro savdo tashkil etadi.
Xalqaro savdo nazariyasi David Rikardo tomonidan XIX asr boshlarida 
ishlab chiqilgan “taqqoslanma avfzallik” konsepsiyasiga asoslangan. 
Tahlil shuni ko’rsatadiki, taqqoslanma afzallik tamoyilidan foydalanishga 
asoslangan xalqaro ixtisoslashuv va erkin savdo natijasida umumiy tovarlar ishlab 
chiqarish o’sadi, mamlakatlarning iste’mol darajasi ularning ishlab chiqarish 
imkoniyatlaridan yuqori darajaga etadi. 
Mahalliy ishlab chiqaruvchilarni xorijiy raqobatdan himoya qilish 
maqsadida, hukumat erkin savdo yuliga turli xil to’siqlar o’rnatishi mumkin. Savdo 
hajmini cheklovchi bunday siyosat, proteksionizm deyiladi. Savdo cheklovlari 
import tariflari va notarif to’siqlar sifatida namoyon bo’ladi. 
Poshlina (boj) – bu import qilinuvchi tovarga hukumat tomonidan 
o’rnatiluvchi, aksiz solig’idir. Notarif to’siqlar o’z ichiga import kvotalari, 
lisenziyalar, ixtiyoriy eksport cheklovlarini qamrab oladi. Barcha savdo 
cheklovlari import tovarlariga ichki narxning o’sishiga va import hajmining 
qisqarishiga olib keladi. Savdo to’siqlarini oqlash uchun proteksionizm tarafdorlari 
quyidagi argumentlarni keltiradilar: 
• milliy mudofaani ta’minlash dasturi; 
• ishchi o’rinlarini saqlab qolish; 
• yosh tarmoqlarni xorijiy raqobatdan himoya qilish. 
Tarixiy tajriba bu argumentlarni ishonchli tarzda inkor etib kelmoqda. 
Proteksionistik savdo siyosatini ro’yobga chiqarish xarajat-lari undan olinayotgan 
foydadan ortiq qiymatni tashkil etadi. 
