Iqtisodiyot fakulteti iqtisodiyot va servis kafedrasi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI


FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI
SIRTQI TA’LIM


IQTISODIYOT FAKULTETI
IQTISODIYOT VA SERVIS KAFEDRASI
Makroiqtisodiy tahlil va pragnozlash fanidan
MUSTAQIL ISHI
Mavzu: TARMOQLARARO DINAMIK BALANS MODELI


Bajardi: Usmonaliyev.A


Farg‘ona -2023


TARMOQLARARO DINAMIK BALANS MODELI
Reja:
1. Milliy iqtisodiyotda tarmoqlarning o`rni.
2. Tarmoqlararo balansning umumiy tuzilishi.
3. Balans modellaridagi matematik bog`lanishlar.
4. Tarmoqlararo balans qismlarining xarakteristikalari.
5. Bevosita moddiy xarajatlar koeffitsiyentlarini aniqlash.
6. Mehnat xarajatlari koeffitsiyentlarini aniqlash.


Tarmoqlararo balans modeli – bu matritsaviy makroiqtisodiy model.
Tarmoqlararo balans modeli – milliy iqtisodiyotning barcha tarmoqlarini o`z ichiga olgan va optimal proportsiyalarni aniqlaydigan matematik modeldir.
Tarmoqlararo balans modeli yordamida – milliy iqtisodiyotning yalpi mahsuloti aniqlanadi.
Tarmoqlararo balans modelida bevosita xarajatlar – bir birlik mahsulotni ishlab chiqarishga sarflanadigan xarajatlardir.
Tarmoqlararo balansning matematik modeli – bu matematik tenglamalar sistemasidir.
Milliy iqtisodiyot darajasidagi tarmoqlararo balans (TAB) da milliy daromadning yaratilishi va taqsimlanishi, moddiy va mehnat resurslaridan foydalanish, tarmoqlar o`rtasidagi ishlab chiqarish aloqalari xamda ijtimoiy mahsulotning ishlab chiqarilishi va taqsimlanishi o`z aksini topadi. Xalq xo`jaligida mahsulot ishlab chiqarish va taqsimlanishi tarmoqlararo balansining matematik modeli.

Iste’mol tarmoqlar Ishlab chiqarish tarmoqlari	1	2	3	...	n	Pirovard mahsulot	Yalpi mahsulot
1 2 3 ... n	X11 X21 X31 ... Xn1	X12 X22 X32 ... Xn2	X13 X23 X33 ... Xn3	... ... ... ... ...	X1n X2 n X3 n ... Xn n	Y1 Y2 Y3 ... Yn	X1 X2 X3 ... X n
Ish haqi Sof daromad	v1 m1	v2 m2	v3 m3	... ...	vn mn	vc mc	- -
Yalpi mahsulot	X1	X2	X3	...	Xn	-	X

Balans tuzishda quyidagilarga asoslanamiz:
a) ishlab chiqarish tarmoqlarini i harfi bilan iste’molchi tarmoqlarni j harfi bilan tartiblaymiz; i=1,2,3,...,n; j=1,2,3,...,n.
b) xalq xo`jaligining har bir tarmogi balansda ishlab chiqaruvchi xamda iste’molchi sifatida qatnashadi;
v) ishlab chiqarish tarmoqlariga balansdagi muayyan bir qator, iste’molchi tarmoqlariga esa muayyan bir ustun mos keladi.
X<sub>ij</sub> kattaliklar i-tarmoqda ishlab chiqarilgan va j-tarmoqda iste’mol qilingan ishlab chiqarish vositalarining qiymatini ko`rsatadi.
Tarmoqlararo balansning satrlarida moddiy ishlab chiqarishning har bir tarmogidagi yillik mahsulot xajmining taqsimlanishi o`z aksini topadi. Masalan, 1-tarmoq qatoridagi X<sub>11</sub>, X<sub>12</sub>, X<sub>13</sub>,..., X<sub>1n</sub> kattaliklar elektroenergiya tarmogi mahsulotining shu tarmoqning o`zida, kumir sanoatida va barcha boshqa tarmoqlarda sarflangan mikdorini ko`rsatadi. Elektroenergiyaning moddiy ishlab chiqarishdan tashkaridagi sarflanishi, ya’ni sunggi (pirovard) iste’molni y<sub>1</sub> ko`rsatadi. Pirovard iste’mol shaxsiy (xususiy) va ijtimoiy iste’moldan tashkil topadi.
1-satrdagi barcha kattaliklar yigindisi xuddi 1-ustundagi kattaliklar yigindisi kabi natijaga, ya’ni yil davomida ishlab chiqarilgan elektroenergiya mahsulotining qiymat ko`rinishiga teng bo`lishi kerak:
(1)
Xuddi shuningdek ixtiyoriy olingan ishlab chiqarish tarmogi uchun:
(2)
Tarmoqlararo balans modeli to`rtta qism - kvadrantlardan iboratdir.