Iqtisodiyot fakulteti raqamli iqtisodiyot va axborot texnologiyalari

Mediana  deb  nimaga  aytiladi?  Mediana  deb  tartibga  solingan  variasion  qatorlar 

o’rtasida joylashgan belgi miqdorini ifodalovchi ko’rsatkichga aytiladi.Boshqacha aytganda 

, to’plamni teng ikkiga bo’luvchi miqdor mediana deyiladi. 

Mediana  qanday  aniqlanadi?  Medianani  aniqlash  qator  turlariga  bog’liq  bo’ladi. 

Agar qator toq sonli bo’lsa,tartibi bo’yicha qator o’rtasida joylashgan variant mediana bo’lib 

hisoblanadi.  Agar  ranjirlangan  qator  juft  sonlardan  tashkil  topsa,  u  holda  mediana  tartib 

bo’yicha  qator o’rtasida joylashgan  ikkala  variant yig’indisining  teneg  ikkiga bo’linganiga 

teng bo’ladi. Endi,quyidagi malumotlar asosida medianani aniqlaymiz: 

Pudradchilarning 

tartib rafamlari 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

 

Paxta 

hosildorligi,s/ga 

20 

22 

23 

24 

25 

26 

27 

28 

Dastlab,  ranjirlangan  qator  bo’yicha  mediananing  o’rni  aniqlanadiBuning  uchun    qator 

soniga  (8  ga)  1  sonini  qo’shib,natijani  teng  ikkiga  bo’lish  kerak:  (8  +1):2=  4,5  ga  teng 

bo’ladi.  Demak,  medianaga  mos  tushuvchi  variant  4  bilag  5  o’rtasida  bo’lib,qatorni  teng 

ikkiga  bo’luvchi24.5  s  mediana  bo’lib  hisoblanadi:  (24  +25):2=24.5  s.ga  teng.Demak, 

mediana 24.5 s.ga tengdir. 

Oraliqli variasion qatorlarda mediana quyidaga formula yordamida aniqlanadi: 

---

 

 

, 

Bunda,Me-Myediana 

X

0

 –mediana oralig’ining quyi chegarasi 

d –mediana oralig’i - intervali 

∑f –variantlar soni(vazni) yihindisi 

Sm –1 –mediana oralig’idan oldingi oraliqlar vazni 

f

m

 –mediana qatorlari vazni 

Mediaani aniqlaymiz: Me=20+5 

 =20+5 

 

4.3. 

Variatsiya ko

,

rsatkichlari va dispersion tahlil asoslari 

O’rtacha miqdorlar statistik to’plamni umumlashtirib ,tariflovchi ko’rsatkichlardir, ammmo 

ijtimoiy  hodisalarni  o’zgarishiga  chuqur  baho  berish  uchun  o’zlari  yetarli  bo’lmaydi. 

O’rtacha  miqdorfaqat  statistik  to’plamga  tegishli  bo’lgan  umumiylikni  aks  ettiradi,ammo 

to’plamdagiyakka  birliklar  orasidagi  o’zgaruvchanlikni  ifodalay  olmaydi.  Boshqacha 

aytganda,  o’rtacha  miqdor  o’ziga  nisbatan  yakka  miqdorlarning  qanchalik  tafovutda 

ekanligini  ifodalay  olmaydi.  Qay  vaqtda  o’rtacha  miqdor  real  qiymatga  ega  bo’lishi 

mumkin? Fgar o’rtacha miqdorni keltirib chiqaruvchi yakkamiqdorlar orasidagi farq qancha 

kichik  bo’lsa,  u  shu  vaqtda  shuncha  tipik,real  bo’lishi  mumkin.  Tipik.Agar  ular  orasidagi 

o’zgaruvchanlik  (tafovut)  qancha  katta  bo’lsa,u  holda  o’rtacha  miqdor  tipik,real 

bo’lmaydi,ishonchsiz  miqdorga  aylanadi.  Shuning  uchun  ijtimoiy  hodisalarni  o’rganishda 

o’rtacha  qatorlar  bilan  bir  qatorda  uni  keltirib  chiqaruvchi  yakka(alohida)  miqdorlar 

orasidagi  o’zgaruvchanlikni  (farqlanishni)  ham  o’rganish  zarur.  To’plamdagi  yakka 

miqdorlar  orasidagi  farqni  o’rganish  quyidagi  holatlarni  aniqlash  va  baholashda  katta 

ahamiyatga ega bo’ladi: 

Birinchidan,o’zgaruvchanlik(variasiya)ko’rsatkichlari 

o’rtacha 

miqdorning 

ishonchligini,tipikligini  va  realligini  aniqlash  va  tariflashda  ishlatiladi.  Variasiya  qancha 

kichik bo’lsa,o’rtacha miqdor shuncha realva ishonchli bo’ladi va aksincha,yakka mqdorlar 

bir biridan qancha katta farq qilsa, u shuncha ishonchsiz bo’ladi,tipik bo’laolmaydi. 

Ikkinchidan,  o’zgaruvchanlik ko’rsatkichlari  xo’jalik  va uning  bo’linmalari  qanchalik 

meyorga mos ravishda ishlayotganligini ifodalashda ishlatiladi. 

Uchinchidan,o’zgaruvchanlik  ko’rsatkichlari  hodisalar  orasidagibog’lanishva  o’zaro 

bog’liqlikni aniqlay olish imkoniyatii beradi.